LA KOMERCISTO KAJ LA RABISTOJ.

Originale verkita de O.W. 7074 (Francujo).

Mi estis tute juna kiam oni rakontis al mi tiun historion. Jam multe da tempo pasis de tiu tago, jaroj post jaroj; sed gi tiel impresis min, ke mi neniam gin forgesis, kaj ec ne gin forgesos. Nepre mi ne gin rakontos al vi tiel agrable, kiel oni rakontis gin al mi, sed mi petas de vi indulgon. Estu do malseveraj por auskulti min.

Estis foje rica komercisto kiu ne okupigis plu pri la negoco kiu logis kastelon kusitan meze de granda parko, plena je maljunaj, dikegaj kaj altkreskaj arboj. Gi estis tute cirkauita de altaj muroj. Bela ferpordego estis je la enirejo de la parko, kie komencis larga kaj longa aleo, ciuflanke ombrigita de la arboj. La komercisto havis edzinon kaj du filinojn, kiujn li amis tre varmege.

"Mi estos devigata lasi vin hodiau por aliri la najbaran urbon," li diris al sia edzino kaj al siaj filinoj: "Mi estas ricevonta grandan sumon da mono, kiun oni suldas al mi de longe, kaj kiun oni devas liveri al mi hodiau. Mi ne povos reveni frue, sed nenion timu, vi scias ke mi ne havas ian malamikon en la lando; mi do revenos hejmen sendangere."

"Ho!" ekkriis lia edzino, "ne aliru la urbon, mi antausentas, ke okazos al vi malbonajo, mi timas ke oni mortigos vin pro la granda sumo da mono, kiun vi kunportos kun vi."

"Cu mi neniam aliris la urbon? Cu mi neniam kunportis multe da mono? Cu mi iam revenis hejmen tre malfrue, renkontinte dangeron?"

"Jes, jes, estas vere, sed tiun ci fojon, mi ne scias kial, mi timas, mi timegas. Ne deiru, mi petegas vin."

La infaninoj diris kiel sia patrino, sed la patro mokis ilin, kaj, posttagmeze, li kisis sian familion, diris al ili: "Gis la revido," kaj rajdante sur bona kaj obeema cevalo, li fortrotis.

Longa estis la vojiro, kaj nevarma la vetero. Nenio okazis dum la vojago, kaj la komercisto alvenis en la urbon. Tie li ricevis la monon sulditan al li, kaj faris aliajn aferojn. Poste li eniris la gastejon, kie estis lia cevalo. Bonapetite li vespermangis, kontenta pro la bona sukceso de siaj aferoj; tamen li memoris pri la malgajaj paroloj de sia edzino, kaj li ne povis ne pensi pri ili.

Sed, kiam li finis mangi, li pagis sian elspezon, seligis sian cevalon kaj forrajdis kunportante sian monon en monsaketo, alpendita per rimeno cirkau la kolo.

Gaje fortrotis la cevalo, kiu blekis pro gojo, car oni estis bone zorginta pri gi en la hotelo, kaj la bela kaj bonrasa besto bone sciis, ke gi aliras sian hejmon.

Malgrau la nevarmeco, oni sentis ke en la aero estis iom da fulmatondro, kaj oni vidis je la horizonto kelkajn palajn fulmetojn.

Kiel mi jam diris, la vojiro estis longa, kaj nur post du horoj la komercisto alvenus sian hejmon. Li ne rapidigis sian cevalon, sed permesis gin marsi lauvole; car li sciis ke, kiam cevalo realiras al sia cevalejo, gi ne haltas, tute kontraue, gi rapidas.

Ili devis trapasi grandan tre densan arbaron, kaj la radioj de la luno ne trairis la brancojn, sed la cevalo, oni diras, nokte vidas.

Tiuj altkreskaj arboj, nigraj kaj malgajaj, sajnis en tiu malluma vespero tute funebraj, oni kelkafoje audis la kriojn: Hu Hu! de la paserstrigoj, kiuj en ciuj landoj estas opiniataj esti funebra antausigno.

La komercisto, iom maltrankvila, nenion vidante en la profunda mallumo, konfidis al sia bona cevalo por sekvi la taugan vojon por realiri hejmen. Sed pasis multe da tempo, kaj li ne alvenis al sia domo. La cevalo kiu estis erarinta, ne sciis plu kien iri. Li kaj gi ne rekonis la lokon, li ekscitis la bonan beston por gin antauenirigi, sed sensukcese.

Kion fari? Kie mi estas? Estas tute malvarme kaj, se mi estos devigata pasigi tie ci la nokton, mi mortos pro malvarmeco, au kredeble la lupoj mangos min. Kaj miaj karaj infanoj, mia amema edzino! Kion ili pensos ne revidante min? Ili kredos, ke oni mortigis min! Kiom mi bedauras, ke mi ne obeis iliajn konsilojn.

Tiuj malgajaj pensoj plenigis lian animon, sed, ne perdinte tute kuragon, li provis trovi la taugan vojon; li do prenis sian cevalon per la brido; kaj post kelkaj momentoj, je la ekstremajo de ia vojeto, li ekvidis lumon. Li eniris tiun aleeton dirante al si, ke almenau li trovos rifugejon por si kaj sia cevalo. La malaltaj brancoj batis lian vizagon kaj malfacile ili ambau antaueniris. Fine ili alvenis al maldensejo, kie li vidis la ruinojn de antikva kastelo, kun granda korto kaj altega turo. Meze de la korto estis fajro, kies lumecon li estis ekvidinta.

La vojaganto kondukis sian cevalon en la teretagan cambron de la turo, kaj li alligis gin per la brido al hoko fiksita en la muro. Li elprenis unu pistolon, kiu estis en unu el la selsakoj, kaj metis gin en sian zonon. Sur la tero estis multe da folioj, sendube tie alportitaj de la vento. La cevalo do havus bonan kusejon. Poste li alproksimigis al la fajro por varmigi sin. Post iom da tempo, plivarmigite, li intencis kusigi por ripozi atendante la taglumon. Tamen li estis maltrankvila: kiu ekbruligis tiun fajron? Kia estas tiu antikva kastelo kiun mi ne konas kaj pri kiu mi neniam audis? Tiuj, kiuj ekbruligis la fajron sendube revenos.... Kaj ciam la penso pri la antausentoj de lia edzino revenis en lian memoron.

Sed li estis tre laca kaj li falis pro laceco; li pretigis por envolvi sin en sian mantelon, kaj etendigi teren apud la fajrejo ... kiam subite li audis bruadon de pasoj kaj de kantoj. La vocoj sajnis ebriaj, kaj li tre timis.

Kiaj estas tiaj homoj kiuj venas je tiu horo en tiun dezertan lokon? Nepre ili estas rabistoj kiuj ne sole rabos min sed ankau min mortigos. Tiaj estis la pensoj de nia timegata heroo. Li tuj starigis, forkuris al la turo ne atendante la novvenantojn, kaj, kasinte sin malantau kolono en la teretaga cambro de la turo, li vidis per la lumo de la fajro grandan amason da viroj, kiuj eniras la korton. Li tuj vidis, ke ili estas rabistoj. Ili ja havis ciuspecajn armilojn, kaj sovagajn kaj kruelajn vizagojn. Ili freneze kantas kaj sajnas gojegaj.

"Nu! Kunuloj," diris la Kapitano, altkreska viro kun la vizago nigrharplena, kun tigraj okuloj. "Nu! ni noktmangu kaj trinkadu! Poste ni dividos la kaptajon. Vi ciuj estos kontentaj hodiau, kaj mi vetus, ke kelkaj el vi aliros por logigi en la urbon, kaj tie travivos kiel honestuloj de ciuj respektataj, kaj honoritaj, iom pli malfrue, per altaj rangoj kaj ordenoj!"

Samtempe li ridegis, kaj ciuj imitis lin.

"Ja, ni efektivigis hodiau belegan, mirindan aferon. Mi bone sciis, ke rica komercisto estus forestinta de sia kastelo kaj mi faris uzon el la okazo por vin alkonduki en gin, kie ni ciom kaptis. La kastelmastrino kaj siaj filinoj estas forkurintaj, kaj ni, por nin varmigi, ekbruligis la kastelon. Certe, en tiu ci momento, gi estas nur amasego da cindroj. La akirajo estas grandega, kaj kiel mi jam diris, ni estos ciuj ricaj, car vere, li estis tre rica, tiu komercisto. Ci do, kunulo, iru en la kelon, kaj alportu la mangajojn kaj precipe multe da vino; ni devas festi nian mirindan sukceson!"

La juna kunulo obeis la ordonojn de sia Kapitano kaj, post kelkaj minutoj, cio estis preta. Ili mangis kaj drinkadis kiel porkoj: la vino malaperis en iliajn gorgojn kiel en funelojn.

Sed subite starigis la Kapitano, kaj teruravoce li ekkriis: "Je la diablo! iu alvenis tien ci dum nia forestado. Mi volas tion scii, tuj, je ciuj diabloj de la infero! Cu vi ne vidas, teruro kaj sango! ke oni enmetis lignon en la fajron, alie gi estus tute estingita, kaj nun, mil demonoj! gi estas tiel brila, kiel gi estis kiam ni foriris! Mi tion ripetas al vi, mil tondroj! iu tien ci venis kaj, se li surprizis niajn sekretojn, sango de Diablo! li devos morti senkompate."

"Jes, jes!" ekkriis la aliaj unuvoce, "ni mortigos lin! Ni mortigos lin!" kaj lau ciuj direktoj ili deiris.

La Kapitano eniris la teretagan cambron de la turo, kune kun kelkaj el siaj kunuloj, kaj, rigardinte en angulo, li ekvidis la cevalon.

"Gi ne alligis propramove, tiu ci cevalo!" ekkriis li: "kaj tiu, kiu gin alligis, ne estas malproksime de tie ci. Nepre ni lin kaptos, kaj ne estos por li kompato."

La malfelica komercisto, kiu unue kasigis malantau unu el la kolonoj, kiuj subtenas la arkojn, audinte tiujn parolojn, alkuris al la sraubforma stuparo, kiu estis en angulo de la cambro, kaj rapide supreniris la stupojn. Kiam li estis proksime je la unua etago, li haltis por auskulti la interparoladon de la rabistoj. "Li ne estas tie ci, sed kredeble li estas en la turo. Ni do supreniru!" diris tiuj ci.

Tion audinte, la timegata komercisto surrampis al la dua etago. Cien trasercis la rabistoj, kaj la malfeliculo surrampis la etagojn, unu post la alia, ne trovante ian lokon por sin kasi.

Fine li alvenis sur la suprajon: denta muro gin cirkauis.

Tie ci, do, mi estos devigata morti, li pensis, kaj adresis lastan penson al sia kompatinda edzino, al siaj malfelicaj infanoj, kaj li pretigis por jeti sin super la muro en la profundegajon, ne volante ke la rabistoj lin mortigu.

Li audis la pasojn de la sercantoj, kiuj rapidas al la lasta etago, kaj, instinkte rigardante la malplenajon antau ol morti, li ekvidis ferbaron, fiksitan en la muro, kiun, en la antauaj tempoj, oni uzis por starigi la standardon de la kastelmastro; tute kovrita de rustajo estis tiu baro.

Jen, li pensis, estas mia lasta rimedo por provi min savi, la rabistoj ne rigardos eksteren kaj, kiam ili estos foririntaj, mi resupreniros la suprajon.

Li do pasis super la muron, kaptis la ferbaron per la manoj, kaj tie apogis sin super la profundegajo. Li audis la kriegojn de la rabistoj, kiuj, furiozaj nenion trovinte, blasfemis kiel demonoj, kaj malsupreniris la stuparon.

La komercisto, iom trankviligita, ne audinte plu ian brueton, decidis por realiri la suprajon kaj, levante la okulojn por vidi la randon de la denta muro, li pretigis por gin kapti per la mano ... sed, kiel mi povos esprimi la teruron, kiu premis lian animon, kiam li vidis du okulojn, brilajn kiel fajra karbo, kiuj rigardis lin kruele. Tiam mokanta voco diris al li: "Nu! kara komercisto, vi estas tre agrable lokata tie; tamen mi pli satas mian lokon ol la via, sed nenion timu, mi ne volas mortigi vin."

Tion audinte nia heroo rekuragigis, kaj li penis por atingi la muron per la mano, sed la rabisto diris al li: "Ne! mi ne volas mortigi vin, sed vi mortigos vin mem; kaj mi devas sciigi al vi ke, se vi penos por ekkapti la randon de la muro, mi tuj mortigos vin." Samtempe li direktis al lia vizago pistolon.

La pendanto, kiu sentis, ke liaj fortoj forigas, faris lastan penon por ekkapti la muron, sed la lacigo ne tion ebligis, kaj la skuo estis tiel forta, ke la ferbaro kurbigis; pli kaj pli, pro la malesperitaj penoj, kurbigas la ferbaro. Gi fine preskau kontaktigas kun la muro.

La malfeliculo vidis, ke ne estas plu unu sola sanco por savi sin. Mil teruraj pensoj premegis lian animon. Pense li adresis lastan adiauon al sia familio. Tiam, per la maldekstra mano li fortege premegis la ferbaron kaj, per la dekstra, li prenis la pistolon kiun li estis enmetinta en sian zonon. Pro la mallumo la Kapitano ne ekvidis tiun geston. Direktinte gin al la vizago de la rabisto, li diris: "Mi devas morti, sed ci ankau mortos." Kaj li pafis; sed tiu lasta peno, tute senfortiginte lin, li duone svenis, lasis la ferbaron, kaj falis en la profundegajon...!

Sed, karaj Gelegantoj, nenion timu! nek por la honesta komercisto nek por la abomena Kapitano de la rabistoj.

La komercisto, lacega pri sia longa rajdado, estis ekdorminta sur sia cevalo, kiu kviete estis kondukinta lin gis lia hejmo. La subita halto ce la fera pordego de la parko vekigis lin, kaj li preskau falis de gia dorso.

Audinte la cevalon, la pordisto malfermis la pordegon, kaj, goje blekante, la cevalo, kiu ne estis dorminta dum la vojago, aliris al la domo.

Mi povas certigi al vi, ke la koro de la rajdanto perforte batadis, kiam li trairis la longan kaj malhelan aleon de sia parko, kaj li ne povos kredi, ke lia edzino kaj liaj infanoj estas ankorau vivaj en la luksa kastelo.

Iliaj karesoj estis tute necesaj, por ke li kredu, ke lia malagrablega songo ne estis vera.

Tamen li juris, ke de nun, li ne plu iros al la urbo por reveni nokte sur cevalo.

A FIRST LESSON IN ESPERANTO.[*]

Compiled by Rev. R. A. Davis.

A (ah as in half)—A, adjective; AS, present tense; ANTA, pres. part. act.; ATA, pres. part. pass.

E (ei as in eight)—E, adverb.

I (ee as in three)—I, infinitive; IS, past tense; INTA, past part. act.; ITA, past part. pass.

O (o as in No.)—O, noun; OS, future tense; ONTA, fut. part. act.; OTA, fut. part. pass.

U (wo as in two)—U, imperative; US, conditional.

AJ, i in five; AU, ou in out; OJ, oy in boy; C = ts; C = ch (church); G = g in go; G, g in George; J, y in yes = plural; J, s in pleasure; N, accusative or direct object, motion towards, direction, time, dates, duration, price, weight, measure; S, sh in cash; KN, KV, "I think no one should drink vinegar."

All vowels are rather long. The tonic accent marked ' is in the last syllable but one.

In addition to the rules mentioned at the beginning of this Lesson, the Grammar of Esperanto is further simplified by the following devices.

The Definite article is invariably LA; the Indefinite article does not exist.

About thirty affixes are employed to modify the meanings of root-words, thus minimising the amount of brain work required to acquire a long vocabulary.

Prefixes.—

• MAL—indicates all Opposites. Amiko, friend. Malamiko, enemy. Varma, warm. Malvarma, cool.
• RE—indicates the repetition of an action. Fari, to do. Refari, to do again.
• FOR—denotes motion away from. Rajdi, to ride. Forrajdi, to ride away.

Suffixes.—

• —AR indicates collection of. Arbo, tree. Arbaro, forest.
• —AN ... inhabitant of. Angla, English. Anglano, Englishman.
• —IN is the Feminine suffix. Viro, man. Virino, woman. Patro, father. Patrino, mother.
• —IST .. Occupation. Boto, boot. Botisto, bootmaker.
• —IL ... instrument. Kudri, to sew. Kudrilo, needle.
• —EG augmentative. Pordego, a big door.
• —ET diminutive. Pordeto, a little door.

Students will do well to remember that Double letters only occur when two roots, the one ending and the other beginning, with the same letter, are joined. Hom-mano, a human hand. Re-en-iri, to go in again.

ESTI, to be, is the only Auxiliary verb. I have seen, Mi estas vidinta. He has been seen, Li estas vidita.

All shades of meaning can be expressed in Esperanto.

Questions are introduced by the word Cu, and the order is not inverted. Cu mi vidas, Do I see.

Prepositions govern the Nominative case, unless motion towards be indicated, when Accusative termination is used. Promeni en la gardeno(n). To walk in(to) the garden.

THERE ARE NO EXCEPTIONS TO ANY OF THE RULES IN ESPERANTO.