ITALA FABLASCIENCO.

En Esperanto verkita de Clarence Bicknell.

Ne tre malproksime de mia urbeto, logas maljunulo okdekjara, tre bona kaj simpatia, kiun mi de multaj jaroj konis. Tre ofte li donis al mi la vulgarajn nomojn de la sovagaj kreskajoj, kiujn la pli junaj generacioj ne lernas, au rakontas al mi la kredajojn kaj supersticojn de tempoj kiam li estis junulo. Kiel mi ne tuj notis tiujn ci, antau ne longe mi decidis reviziti lin, por kolekti kelkajn el liaj interesaj rakontoj. Estas domage ne kolekti tiajn fablojn (eble faktojn), tiel interesajn al la fabloscienculo, car baldau ili, kvankam ili mortas tre malrapide, malaperos. Jen estas du el la ses rakontoj, kiujn mi audis.

(I.). Virino, amikino de la patro de mia amiko, logantino en la proksima vilago, aliris nokte kaj malfrue al placo, la tagon au la antautagon de la Memorigo de la Mortintoj, tio estas, la duan au la unuan de Novembro. Subite si ekvidis procesion de multenombraj personoj, kiuj eliris el la pregejeto. Tiuj ci personoj, au prefere fantomoj de mortintoj, tenis krucojn ce la manoj, kaj unu el ili prezentis al si sian krucon, kiun si akceptis, kaj metis en sian antautukon. Reveninte hejmen, si malfermis la antautukon kaj trovis, ne krucon, sed kruroston de mortinto. Morgau si iris al bona pastro por konfesi sin, kaj rakontis al li la okazon. La pastro konsilis, au ordonis, ke si reiros saman lokon, por reatendi la alvenon de la procesio, sed kunportante en sia antautuko katon-viron. Si ankau devos redoni la oston al tiu, kiu gin donacis. Tiun ci si faris, kaj la persono, kiam li (au si) ricevis gin, diris: "Vi devas danki la Sinjoron, ke vi tenas en via antautuko tion, kio ceestas; car alie vi nun estus kun ni." Si reiris hejmen, kaj malferminte la antautukon, vidis la katon, mortan kaj rigidigitan.

Virino de mia urbeto, Bordighera, rakontis al mi preskau la saman fablon, sed kun iom da diversajo, kaj la afero okazis en malsama vilago. La vidantino de la procesio ricevis kandelon de unu, car ciuj portis estingitajn kandelojn. Veninte domen, si metis gin en la tirkeston de sia cambro. Dum la nokto si vekigis. Audinte gemojn kaj sopirojn ce la tirkesto, si malfermis la meblon, kaj terurigite ekvidis la fingron de mortinto. Si ankau iris pastron, kaj ricevis similan konsilon. Kiam si redonis la fingron, si ekvidis ke, al la mano de la mortinto, unu fingro mankis.

(II.). Tiu ci estas tre interesa, car la rakonto memorigas la legendon pri TannhÄuser kaj mi neniam audis similajon. Mia amiko, kiam li estis junulo, kondukis sian safaron al la malproksimaj montherbejoj kie logas amiko kunpastisto. Tiu ci ofte revenis vespere tre malfrue, sed unufoje la safoj revenis sen li. La nokto pasis, sed ec matene li ne vidigis. Tiam mia amiko kune kun parencoj de la perditulo, foriris sercante lin, sed nenion trovis esceptinte lian bastonon, kaj la trancileton per kiu li kutimis skulpti figurojn au literojn sur la ligno. Pasis kelkaj tagoj, sed la pastisto ne revenis. Tiam la amikoj iris al la pastro, kaj li respondis: "Kiam li revenos, ne demandu pri io, kion li faris dum la semajno de sia forestado."

Post ok tagoj, la pastisto revenis, kaj memvole rakontis pri la afero. Kiam li foriris, li kunportis sakon da salo por la safoj, sed ili ne tute mangis gin; tial li enmetis la restajon en sian poson. Subite li trovis sin en vasta belega salono, mirege ornamita kaj lumigita, kie estis tre multe da carmaj fraulinoj, kaj multe da mangajoj, kaj da trinkajoj. Tie li amuzis sin longatempe, sed fine enuite, li deziris foriri. Tiam la dancistinoj kaj aliaj diris al li: "Danku la Sinjoron ke vi enhavas pose iom da salo, car sen gi, vi devigus resti kun ni."

Mia amiko ne dubas pri la vereco de tiuj ci, kaj de aliaj similaj fabloj, sed li diras ke nun la mondo estas sangigita. Kaj ankau ke iu Papo de ne longe malbenis la feojn kaj la koboldojn, kiuj en la antautempoj ofte amuzis sin, turmentante la Kristanojn. Nun ili ne plu estas potenculoj.

MATEO FALKONE.

Eltirajo el MerimÉe, tradukita de ELISE BAUER.

Unu tagon en autuno Mateo Falkone frue eliris kun sia edzino por viziti unu el siaj brutaroj en la maldensejo de la arbaro. Lia fileto, Fortunato, volis akompani lin, sed, car la loko estis tro malproksima, kaj iu devis resti por gardi la domon, li rifuzis. Oni vidos cu li ne havis kauzon por penti pro tio. Li estis foririnta de kelkaj horoj, kaj Fortunato kusis je la suno, rigardante la bluajn montojn, kaj pensante ke, la venontan dimancon, li tagmangos en la urbo, ce sia onklo, la korporalo.

Tuj pafo interrompis lian meditadon. Li eklevigis, kaj turnis sin je la flanko de la ebenajo de kie la bruo venis. Aliaj pafoj sekvis je malegalaj interspacoj ciam alproksimigante. Fine en la vojeto, kiu kondukis al la domo, aperis viro kun pinta capo (kiel portas la montanoj) barba, kovrita per cifonajoj, pene trenigante kaj apogante sin sur sia pafilo. Li jus estis ricevinta pafon en la femuron. Tiu ci viro estis bandito, kiu, foririnte nokte por aceti pulvon en la urbo, estis falinta en embuskon de korsaj soldatoj. Post fortika defendo, li estis sukcesinta forkuri, vive persekutata. La soldatoj estis tre proksimaj, kaj lia vundo neebligis lin alveni en la arbaron, antau liaj persekutantoj. Li alproksimigis al Fortunato dirante: "Vi estas la filo de Mateo Falkone. Mi estas Gianetto Sanpiero. La flavaj kolumoj persekutas min. Kasu min, car mi ne povas plu marsi." "Kaj kion diros mia patro, se mi kasos vin sen lia permeso?" "Li diros ke vi faris bone. Kasu min rapide, car la soldatoj nun alvenas, kaj mi ne povas atendi, gis via patro revenos. Kasu min, au mi vin mortigos." Kun la plej granda indiferenteco Fortunato respondis, "Via pafilo estas sensarga, kaj ne estas aliaj kartocoj en via kartocujo." "Mi havas mian stileton." "Sed cu vi kuras tiel rapide kiel mi?" Li faris salton, kaj forkuris. "Vi ne povas esti filo de Mateo Falkone. Cu vi do arestigos min antau via domo?" La infano sajnis kortusita. "Kion vi donos al mi se mi kasos vin?" La bandito sercis en sia leda poso, kaj eltiris el gi moneron da kvin frankoj. Vidante la monon, Fortunato ridetis kaj diris: "Nenion timu." Li tuj faris grandan truon en amason da fojno apud la domo. Gianetto enigis tien, kaj la infano lin kovris tiamaniere, ke li lasis al li iom da aero por spiri. Estis tamen neeble suspekti viron kasitan sub la fojno. Plie li prenis katinon kun siaj idoj, kaj placis ilin sur la amaso por kredigi ke gi ne estis tusita de kelke da tempo. Poste, ekvidante sangajn postsignojn, li zorge kovris ilin per polvo, kaj trankvile rekusigis je la suno.

Kelkaj minutoj poste, ses viroj en brunaj uniformoj kun flavaj kolumoj, komandataj de adjudanto alvenis. Tiu ci adjudanto estis iom parenca de Falkone (Oni scias ke en Korsujo oni sekvas la gradojn de parenteco pli malproksime ol aliloke). Li nomigis Teodoro Gamba, kaj estis agemulo, tre timata de la banditoj, el kiuj li jam estis kaptinta kelkajn.

"Bonan tagon, kuzeto, kiel vi grandigis," li diris. "Cu vi jus vidis pasi viron?" "Ho, mi ne estas ankorau tiel granda, kiel vi, kuzo," naivege respondis la infano.

"Tio venos. Sed diru al mi cu vi vidis pasi viron kun pinta nigra capo, kaj ruge kaj flave brodita jako?"

"Viron kun pinta capo?" "Jes! respondu rapide, kaj ne ripetu miajn demandojn!" "Hodiau matene la Sinjoro Pastro pasis antau nia pordo sur sia cevalo Petro. Li min demandis, kiel sanas mia patro, kaj mi lin respondis—" "Ha, sentaugulo, vi estas ruzulo! Diru tuj al mi kien Gianetto iris, car estas li, kiun mi sercas; kaj mi estas certa, ke li prenis tiun ci vojeton."

"Cu oni vidas kiam oni dormas?" "Vi ne dormis, sentaugulo. La pafoj vekis vin." "Vi do kredas ke viaj pafiloj faras tiom da bruo! La pafileto de mia patro faras pli multan!" "Mi bone scias ke vi vidis Gianetton. Eble vi ec kasis lin! Kamaradoj, eniru en la domon, kaj vidu cu nia viro estas tie. La fripono havas nur unu piedon por marsi, kaj li posedas troan bonsencon por provi atingi lamante la arbaron. Plie, la sangaj postsignoj finigis tie ci." "Kaj kion diros mia patro, kiam li scios ke oni eniris en lian domon dum lia forestado?" "Sentaugulo," diris la adjudanto, "cu vi scias ke mi havas rimedon paroligi vin aliamaniere? Eble vi fine parolos, kiam mi donos al vi dudekon da batoj per la glavoplado! Cu vi scias, fripono, ke mi povas kusigi vin en malliberejo sur la pajlo kun katenoj al la piedoj?" Sed la infano ne maltrankviligis.

La soldatoj estis vizitintaj la tutan domon. Tio ne estis tre longa afero, car la dometo de Korso enhavas nur unu kvadratan cambron. La meblaro konsistas el tablo, benkoj, kestoj, casiloj kaj kuiriloj. Dume Fortunato karesis sian katinon, kaj sajnis gui la konfuzon de la soldatoj. Unu alproksimigis al la amaso da fojno kaj vidis la katinon kaj donis baton per la bajoneto en la fojnon, plialtigante la sultrojn, kvazau li sentas la ridindecon de sia singardo.

Nenio movis, kaj la vizago de la knabo ne montris ian maltrankvilecon. La adjudanto preskau malesperis. Li jam serioze rigardis je la flanko de la ebenajo kiel inklina reiri tien de li venis, kiam li ekpensis ke eble karesoj kaj donacoj helpos lin. "Kuzeto," li diris, "vi sajnas esti tre lerta bubo. Sed vi agas malbone ce mi, kaj se mi ne timus cagreni mian kuzon Mateon, vere mi forkondukus vin kun mi. Sed kiam mia kuzo estos reveninta, mi rakontos al li la tutan aferon, kaj li vin vipos por via mensogo. Estu bona knabo, kaj mi donos al vi tiun ci belan argentan horologon, kiu certe valoras tridek frankojn!"

"Kiam mi estas grandulo, mia onklo, la korporalo, donacos al mi horologon." "Jes, sed la filo de via onklo jam havas unu, ne tiel belan, kiel tiun ci, vere. Li tamen estas pli juna ol vi." Fortunato rigardis gin simile je kato, al kiu oni prezentas tutan kokidon. Sentante ke oni mokis lin, li ne kuragigas kapti gin, kaj de tempo al tempo, li deturnas la okulojn por ne subfali la tenton. Sajnis tamen ke la adjudanto volis vere donaci la horologon al li.

"Mi perdu miajn epoletojn," ekkriis la adjudanto, "se mi ne donacos al vi la horologon, kondice ke vi diru kie estas Gianetto. La kamaradoj estas atestantoj, kaj mi ne povas depreni mian promeson." Tiel parolante li alproksimigis iom post iom la horologon, gis gi preskau tusis la palan vangon de la infano. Oni vidis sur lia vizago la internan batalon inter la avideco, kaj la respekto suldata al la gastamo. Li pene spiris: Li preskau sufokigis. Dume la horologo balancigis, turnigis kaj kelkafoje ec tusis lian nason. Fine, iom post iom, la dekstra mano levigis al la horologo; liaj fingroj tusis gin, kaj gi tute kusis en lia mano, la adjudanto tamen ne ellasinte la cenon. La ciferplato estis ornamita; la kovrilo nove polurita; je la suno gi brilis kiel fajro.

La tento estis tro granda.—Fortunato levis ankau la maldekstran manon, kaj per la antaufingro li montris supre sian sultron la amason da fojno. La adjudanto tuj komprenis lin. Li ellasis la cenon. Fortunato estis la sola posedanto de la horologo.

La soldatoj tuj renversis la amason, kaj gi baldau movigis, kaj sanga viro, kun stileto en la mano, eliris, sed, provante levigi, sia vundo ne permesis lin stari. Li falis. La adjudanto jetis sin sur lin, kaj elsiris la stileton el lia mano. Tuj oni forte ligis lin, malgrau lia kontraubatalo.—Gianetto, kusita sur la tero kaj ligita kiel brancaro, turnis la kapon al Fortunato, kiu alproksimigis. "Filo de ...," li diris pli malsate ol kolere. La infano jetis al li la moneron, kiun li estis doninta, sentante ke li ne plu meritas gin. Sed la kaptito sajnis ne vidi tiun movon. Tre kviete li diris al la adjudanto: "Mia kara Gambo, mi ne povas marsi; vi devas porti min en la urbon." "Vi tuj kuros pli rapide ol kapreolo," respondis la kruela venkinto; "sed estu trankvila. Mi estas tiel kontenta teni vin, ke mi volonte portus vin unu mejlon sen lacigi. Plie, amiko mia, ni faros por vi portilon per brancoj." "Bone," diris la malliberulo, "vi ankau metos iom da pajlo sur la portilon, por ke mi estu pli sengena."

Dum la soldatoj okupis sin, unuj por fari specon de portilo, aliaj por bandagi la vundon de Gianetto, Mateo Falkone kaj sia edzino subite aperis apud la kurbigo de la vojeto, kiu kondukis al la arbaro. La virino antaumarsis, kurbigata penige sub la pezo de grandega sako da kastanoj, dum la viro trankvile sekvis, portante nur unu pafilon en la mano, kaj alian sur la dorso; car estas neinde je Korso porti ian sargon krom siaj armiloj.

Vidante la soldatojn la unua penso de Mateo estis ke ili estas venintaj por aresti lin. Sed kial tiu ci ideo? Cu li malpacis kun la justeco? Ne, li guis bonan famon. Sed li estis Korso, kaj montano; kaj estas iom da Korsoj, kiuj, esplorante la memoron, ne tie trovas ian peketon. Li do estis singarda, kaj preparigis por la defendo. "Edzino," li diris al Giuseppina, "metu malsupren vian sakon, kaj pretigu vin!" Si tuj obeis. Li donis al si la pafilon, kiun li portis sur la dorso, por ke gi ne genu lin. Tiam li malrapide autaueniris al la domo, laulonge la arboj, kiuj borderis la vojon, kaj preta jeti sin, je la plej malamika movo, malantau la plej grandan trunkon, de kie li povus pafi kasate. Lia edzino sekvis lin proksimege, tenante la duan pafilon, kaj la kartocujon. La ofico de bona edzino dum batalo estas sargi la armilojn de sia edzo.

Vidante Mateon tiamaniere alproksimigantan, la adjudanto estis en tre granda maltrankvileco. Se Mateo, li ekpensis, estus hazarde parenco de Gianetto, au se li estus lia amiko, kaj li volus defendi lin, la kugloj de lia pafilo alvenus al mi tiel certe, kiel letero al la posto. Je tia sanceligo, li kurage decidigis antaueniri sole, kaj rakonti al Mateo la tutan aferon, parolante al li, kiel al malnova konato; tamen la mallonga interspaco inter li kaj Mateo sajnis al li longega.

"Nu, amiko mia," li ekkriis. "Kiel vi sanas? Estas mi, Gamba, via kuzo." Mateo, nerespondante, haltis kaj gentile plialtigis sian pafilon. "Bonan tagon, frato!" "Mi venis pasante por saluti vin, kaj mian kuzinon Peppina. Ni havis longan marsadon hodiau, sed ni ne devas plendi pri nia lacigo, car ni faris bonan kaptajon. Ni jus kaptis Gianetton Sanpieron." "Estu Dio laudata," ekkriis Giuseppina, "li stelis nian kaprinon la lastan semajnon!" Tiuj ci paroloj gojigis Gamba. "La fripono sin kiel leono defendis. Li mortigis unu el miaj soldatoj, kaj, nekontenta je tio, li rompis la brakon al la korporalo Chardon—sed tio ne estas grava afero, li estas nur Franco:—Plie li kasigis tiel bone, ke la diablo mem ne estus povinta trovi lin. Sen la helpo de mia kuzeto Fortunato, ni neniam estus trovinta lin. Gianetto kasigis sub tiu ci amaso da fojno, sed mia kuzeto vidigis al ni la ruzon. Mi certe diros gin al lia onklo, la korporalo, por ke li sendu al li belan donacon por lia penado. Lia nomo kaj la via estos en la raporto, kiun mi sendos al la provincestro."

"Malbeno!" gemis tute mallaute Mateo.

Kiam ili alvenis al la domo, Gianetto jam kusis sur la portilo, preta por foriri. Vidante Mateon kun Gambo, li strange ridetis; tiam turninte sin al la pordo de la domo, li kracis sur la sojlon, dirante: "Domo de perfidulo."

Nur homo certa morti estus kuragiginta elparoli tiujn ci vortojn. Tiro per stileto, kiu ne postulus ripetadon, tuj estus paginta tiun insulton. Mateo tamen nur metis la manon al la frunto, kiel viro premegita. Fortunato estis enirinta en la domon, kiam li vidis sian patron alvenantan. Li baldau reaperis kun taso da lakto, kiun li prezentis al Gianetto mallevante siajn okulojn.

"For de mi!" ekkriis la malfeliculo kun tondra voco. Poste, turnigante al unu el la soldatoj: "Kamarado, donu al mi trinkajon!" La soldato metis sian botelon en liajn manojn, kaj la bandito trinkis la akvon, kiu donis al li viro, kun kiu li jus intersangis pafojn! Tiam la adjudanto donis la signalon por foriri, kaj diris adiau al Mateo kiu ne respondis....

Cirkau dek minutoj pasis antau ol Mateo malfermis la buson. La infano malkviete rigardis, jen sian patrinon, jen sian patron, kiu, apogante sin sur sia pafilo, konsideris lin kun kolerega mieno. "Vi komencas bone," fine diris Mateo kun voco kvieta, sed terura por tiuj, kiuj lin konis. "Pacjo mia," ekkriis la infano, alproksimigante, la okulojn larmplenajn, preta sin jeti genue. Sed Mateo kriis al li: "Malantauen de mi!" kaj la infano haltis kaj ploregis, senmove starante kelkajn pasojn de sia patro. Giuseppina alproksimigis. Si jus ekvidis la horologcenon elpendantan el lia cemizo. "Kiu donis al vi tiun ci?" "Mia kuzo, la adjudanto."

Mateo ekprenis la horologon kaj, jetante gin forte kontrau stonon, disrompis gin en mil pecetojn.

La ploregoj de Fortunato duobligis, kaj Mateo daurigis lin fikse rigardi per siaj linkaj okuloj. Fine li frapis la teron per la pafilo, kaj jetinte gin sur la sultron, li reprenis la vojon al la arbaro, kriante ke Fortunato lin sekvu. La infano obeis. Giuseppina kuris post Mateon, kaj ekprenis lian brakon: "Li estas filo via," diris si, tremante, kaj fiksante siajn nigrajn okulojn sur tiujn de sia edzo, kvazau si volis legi tion, kio pasigis en lia animo. "Lasu min," respondis Mateo. "Mi estas lia patro." Si kisis sian filon, kaj reeniris plorante en la domon, kie si fervore pregis antau la imago de la Dipatrino....

Apud malgranda valeto Mateo haltis. "Fortunato, iru apud tiun largan stonon." La knabeto faris tion, poste li genufleksis. "Diru viajn pregojn!" "Patro mia, Pacjo, ne mortigu min!" "Diru viajn pregojn!" ripetis Mateon, teruravoce. Balbutante kaj ploregante, la infano diris la Patron kaj la Kredon. Fortavoce la patro respondis Amen je la finigo de ciu prego.

"Cu tiuj ci estas ciuj pregoj kiujn vi scias?"

"Patro, mi ankau scias la Ave Maria, kaj la Litaniojn, kiujn mia onklino lernigis al mi."

"Ili estas tre longaj, sed diru ilin!"

La infano finis la litaniojn per malfortega voco.

"Cu vi estas fininta?"

"Ho! Patro mia, pardonu min. Mi neniam refaros gin. Mi tiome petegos mian kuzon, la korporalon, ke oni pardonu al Gianetto."

Li estis ankorau parolante kiam Mateo murmuris: Dio vin pardonu!

Li pafis, kaj Fortunato falis teren, morta.

Sen jeti rigardon sur la malvivulon, Mateo reiris domen, por serci fosilon por enterigi sian filon. Post kelke da pasoj, li renkontis Giuseppinan, alkurantan, maltrankviligitan per la pafo. "Kion vi faris?" si ekkriis.

"Justecon!"

"Kie li estas?"

"En la valeto. Mi lin enterigos. Li mortis Kristane. Mi kantigos meson por li. Oni diru al mia bofilo ke li venu logi kun ni."