CONTROVERSY BETWEEN THE FRIARS PREACHERS AND FRIARS MINORS AT OXFORD, A. D. 1269.

This curious treatise, here printed for the first time, is preserved in Vol. 3119 (ff. 86-88) of the Phillipps MSS. at Thirlestaine House. The MS., a folio with two columns on each page, is written in a clear upright hand of the late 13th or early 14th century. The work, which appears to have been unknown to Wood, is attributed by Bale and Pits to Eccleston, probably merely because it is bound up with a copy of Eccleston’s Chronicle: the MS. itself gives no clue as to the author, and the style bears no close resemblance to that of Eccleston. It is clearly the work of an Oxford Minorite who was an eyewitness of, and probably a participator in, the events which he records. The treatise is interesting as affording a glimpse from the inside into the life of the Oxford friars, and as showing the shifts and quibbles to which the Franciscans were compelled to have recourse in order to establish their claim to be professors of ‘perfect poverty.’

Impugnacio fratrum Minorum per fratres Predicatores apud Oxoniam.

A. D. MCCLXIX circa quadragesimam venerunt fratres predicatores de conventu Oxon’, viz. Salomon de Ingeham et Robertus de novo Mercato[1955] pro quibusdam negociis expediendis ad domum fratrum Minorum Oxon’. Cumque tractarent de negociis suis cum tribus fratribus minoribus, viz. Waltero de Landen, Willelmo Cornubienci, Alano de Wakerfelde, nacta quacumque occasione, dixit frater Salomon: ‘Vos fratres Minores peccuniam recipitis per interpositas personas sicut nos in personis propriis.’ Respondens frater Alanus dixit: ‘Noli, frater, ita dicere, quia nobis est verbum hoc verbum scandali et religioni nostre cedit in derogacionem et nobis omnibus in manifestam offensionem; cum non recipiamus nec recipere possimus, et certi sumus de nostra veritate quod non recipimus.’ Ffrater Salomon cum impetu sponte[1956] (?) manum suam ad crucem in pariete depictam juravit dicens: ‘In crucifixo juro quod vos recipitis;’ et adjecit: ‘Ergo non sum magnus clericus nec homo magne litterature, et tamen constanter hoc affirmo, et in presencia pape, si necesse fuerit, affirmabo.’ Et cum esset pluries increpatus ut taceret, sepius idem replicans affirmabat. Hec in presencia duorum predicatorum et trium Minorum quos supra memoravimus facta sunt, ideo certam probacionem habent.

Post hec fratres Minores, hiis non obstantibus, caritatis obsequia predictis predicatoribus exhibuerunt, et accepto caritatis indicio, versus domum suam conduxerunt. Cumque starent in porta fratrum Minorum, frater Alanus ait, qui solus ibi tunc aderat cum predicatoribus: ‘Ffrater Salomon, rogo in lege fraterne caritatis, ut verbum istud offensionis et scandali de cetero de ore tuo non procedat, quia plane tibi facio constare, quod non recipimus peccuniam per nos nec per alios; nec de professione nostra recipere possumus.’ Respondit frater Salomon: ‘Ex verbis tuis sic arguo: vos de non recipiendo peccuniam votum fecistis; hec est major; assumo—et recepistis; ac concludo; ergo vos estis in statu dampnacionis.’ Ad hec frater Alanus respondit: ‘Majorem concedimus, minorem negamus, quia simpliciter falsa est; et ideo non est mirum si conclusio sit falsa.’ Hiis dictis recesserunt fratres. Ad hec non modicum fratres turbati, tum propter imposicionem tum propter imponendi modum. Habita ergo deliberacione diligenti, de consilio discretorum, missi sunt duo de minoribus ad predicatores, rogantes humiliter errata corrigi et delinquentem regulariter emendari. Post modicum temporis spacium, missi sunt duo de predicatoribus ad minores pro pace reformanda, viz. frater Vincencius le Sauvage et frater Robertus de novo Mercato; qui fratribus minoribus in unum convocatis hoc inicium proposuerunt. ‘Ffratres nostri petunt, quod vos doceatis fratrem Salomonem errasse et falsum vobis imposuisse, et extunc fratres nostri manum correctionis apponent et delinquentem juxta peccata regulariter emendabunt.’

Ex parte minorum fuit responsum sic: ‘Vos affirmatis nos peccuniam recipere, et ideo partem affirmativam tenetis; nos negamus, et negativam tenemus. Unde, si ad probacionem accedendum sit, vestrum est probare, non nostrum; quia affirmative, non negative, incumbit probacio.’ Quo dicto tacuerunt predicatores. Hec de substancia nuncii.

Extra ordinarie proposita fuerunt ista verba, dicente fratre Roberto de novo Mercato: ‘Videtur sic posse persuaderi quod vos recipitis peccuniam per interpositas personas ad minus. Pono quod aliquis moriatur et in testamento suo unam summam peccunie vobis leget. Quero cujus sit illa peccunia. Defuncti non est, quia nichil proprietatis in ea aut in re alia defunctus habet aut habere potest; vivencium enim et non moriencium est jus et proprietatem in rebus habere, et in eis dominium vendicare. Executorum non est, constat. Ergo aut omnino nullius erit, aut vestra erit.’

Ad hec frater Minor dupliciter respondit; primo per instanciam sic: ‘Ponatur quod illa peccunia legaretur alicui fabrice alicujus ecclesie; quero, cujus esset illa peccunia. Non executorum, constat; et secundum te non est defuncti. Sed qua racione non est defuncti? Si defunctus unde defunctus nichil proprietatis in rebus habet, nec fabrice illius ecclesie erit, ut videtur; cum non sit major racio a parte fabrice non viventis, quam a parte defuncti non viventis, ut videtur. Non est ergo necessarium dicere quod legatum semper transit in dominium legatarii. Et ideo peccunia quamvis nobis legetur, non est necesse dicere quod sit nostra. Ad quod accedit quod nunquam in dominium consensimus, et nobis invitis et contradicentibus nullo modo in dominium nostrum transire potest: vero ipsam tanquam nostram petere possimus aut debemus nullo jure. Ex quo patet quod racio vestra non valet.’

Secundo fuit sic responsum, quod, secundum diffinicionem jurisperitorum, peccunia legata in bonis annumeratur defuncti, quousque transierit in dominium et proprietatem legatarii. ‘In jus autem nostrum aut dominium nullo modo potest transire, nobis invitis et non consentientibus. Unde, qualitercumque peccunia ab executoribus deponatur seu apud quemcumque pro fratribus reponatur, quam diu manet inexpensa, semper in bonis defuncti annumeratur, et possunt eam executores, auctoritate propria vel defuncti, repetere quando volunt. Quomodo[1957] ergo dicetur nostra? nullo modo.’

Ad hec predicatores, ut suam contra minores sentenciam roborarent, plures casus personales proposuerunt, in quibus asserebant fratres minores non posse excusari quin peccuniam per se vel per alios recepissent. Ad hec frater minor respondit, dicens quod hoc in nullo modo derogat communitati; quia communitas religionis a principio tales transgressores punit et parata est semper punire, ubicumque fuerint inventi. Item transgressio talium nullo modo probare potest, quod fratres stent cum transgressione sue professionis, sicut vero[1958] lapsus carnis aut contumax inobediencia, si contingeret, quod absit, alicujus persone singularis.

Circa hanc ergo materiam verbis cessantibus, dictum est a parte Minorum: ‘Mirum est, cum tot sint status religiosorum et tot status secularium tam in clero quam in populo, sicut cernimus, quare diligencius et curiosius (in) statum nostrum quam aliorum exploratur, et omnibus aliis tacentibus vos soli verba de statu nostro tintinatis[1959] (?) et de professione discutitis.’ Respondit frater Vincencius le Sauvage, ‘Hec est,’ inquit, ‘racio. Veniunt ad nos diversi seculares et religiosi, comparacionem inter statum et statum facientes, statum vestrum extollentes, et nostrum in hoc deprimentes, quod nos peccuniam recipimus, vos autem non recipitis, judicantes nos in hoc minus perfectos mundi contemptores. Nos modo in declaracionem veritatis et status nostri exaltacionem, dicimus vos hoc facere per interpositas personas quod nos facimus in propriis personis.’ Et cum inculcando quereretur a fratre Vincencio, quare in ista materia haberent contra minores faciem sic obstinatam, respondit: ‘Quia nunquam duos fratres minores in hoc articulo inveni consencientes.’ Cui cum esset responsum ex parte minorum; ‘En octo sumus congregati omnes unanimes et uno corde et ore idem sencientes et asserentes;’ respondit, ‘Certe verum est, sed si seorsum vos haberem in privata collacione, non ita esset; eciam vos duos,’ demonstratis fratribus Willelmo de Wykham et Dyonisio, ‘habita seorsum collacione, invenirem discordes et de vobis diversa elicerem.’ Ista turbato animo et impetu sponte[1960] (?) proferens, non minus fratri suo proprio quam eciam ipsis fratribus minoribus offensionis materiam dedit. Quod cum averteret, ad pedes fratrum se projecit in terram, culpam confitendo. Cui frater suus proprius, verba contumeliosa equanimiter non ferens, sic ait: ‘Cum mihi capud fregeris, penam[1961] dabis.’ Quo dicto domum redierunt fratres.

Hic transeo unum diem in quo miserunt fratres minores ad predicatores iterum postulantes sibi satisfieri, et errata regulariter corrigi; quibus erat pacifice et mansuete responsum a parte predicatorum et de emenda humiliter facienda promissum. Set in solucione promissi inventi sunt minus habentes, unde tantum[1962] facta fuit negocii dilacio.

Cum vero pendente tempore predicatores juxta promissa nichil facerent, minores injuriam personalem non multum ponderantes, sed injuriam communitatis sue conniventibus oculis dissimulare non poterant, et ideo de consilio discretorum miserunt ad predicatores iterum, duo postulantes. Primum est, quod principalis transgressio facta per fratrem Salomonem emendaretur; secundum est, quod fratres pacifici et mansueti ex parte eorum ad tractandum de negocio pacis et amoris mitterentur. Quo petito, habita deliberacione, missi sunt quatuor predicatores ad minores, quorum principalis fuit frater Willelmus de Stargil. Qui, convocatis minoribus, hoc nuncium ex parte fratrum suorum proposuerunt: ‘Ffrater Vincencius, qui insolenter apud vos se habuit in nuncio faciendo, fuit in nostro capitulo a proprio socio fratre Roberto de novo mercato accusatus, a suo superiore correptus, et secundum exigenciam sue religionis punitus.’ Quo dicto, siluit: et cum expectarent minores de principali responsum, sc. de facto fratris Salomonis, nihil est auditum. Et cum peterent responsum sibi dari de principali, responsum istud secundarium non multum ponderantes, respondit frater Willelmus de Stargil predicator pro se et suis sociis, se non esse ad hoc missos. Hec de substancia nuncii.

Extra ordinarie autem proposita ista verba fuerunt, dicente fratre Thoma de Docking: ‘Mirum est, quod vos non cessatis nos impugnare in articulo de recepcione peccunie, et hac racione, vos dicitis quod nos recipimus per interpositam personam; nos e contra (?) negamus et dicimus quod non. Mota est ergo lis et controversia inter nos et vos, et ideo oportuit per judicem determinari, quia per nos non potuit. Demigravimus ad judicem non quemcumque sed summum pontificem, et ad illum qui regulam nostram dictavit et mentem beati francisci, eodem papa sibi ipsi testante, novit. Ipse pro nobis sentenciavit. Quid ultra queritis? quid impugnatis?’ Et adjecit idem frater Thomas de Docking, dicens: ‘Occurrit racio idem dictans, talis peccunia a quocumque data seu quocumque titulo pro fratribus apud quemcumque deposita nunquam est nostra; ergo nunquam recepimus eam nec per nos nec per interpositam personam.’

Ad hoc respondit frater W. de Stargil, predicator, dicens: ‘Sic possem arguere de capa quam porto que nunquam fuit mea, nec erit nec est; et tamen ego recepi eam.’ Ad hoc obvium fuit instanciam non valere; Sic, ‘quamvis tu non habeas personalem proprietatem in capa tua, ordo tamen tuus totus et communitas ordinis tui in ea proprietatem habet; sed nec persona nec communitas ordinis nostri aliquam proprietatem habet nec habere potest in peccunia a quocumque oblata, data, seu deposita. Preterea in assercione vestra hoc inconveniens incurritis. Nos habemus regulam qua utimur secundum declaracionem domini pape qui eam juxta mentem beati francisci declaravit. In sua declaracione dicit, quod nos ipsam declaracionem cum regula observando peccuniam non recipimus per interpositam personam. Vos ergo, si insistitis contrarium asserendo, notam mendacii, ut videtur, domino pape inponitis.’ Respondit frater predicator: ‘Absit a nobis hec presumpcio, sed plane videtur quod dominus papa non declaravit regulam juxta mentem beati francisci et ipsius regule.’ Ad hec frater Thomas de Docking sic opposuit: ‘Papa in sua declaracione dicit quod intencionem beati francisci plenius novit, et ad hoc persuadendum idem papa in sua declaracione tres raciones posuit: prima, quia longam familiaritatem cum eo traxit, in qua solent homines secreta cordium suorum mutuo communicare; secunda, quia in condendo predictam regulam sibi astitit cum esset in minori officio constitutus; tercia, quia in optinendo ipsius regule confirmacionem eciam sibi non defuit. Si ergo papa dicit et racionibus convincit, se nosse intencionem beati francisci, ex quo eciam sequitur declaracionem factam juxta intencionem ejusdem sancti, quid dicetis?’

Ad hoc quidam predicator dixit: ‘Nullo modo videtur quod papa novit intencionem beati francisci, quod probo sic. Voluntas testamentaria fuit beati francisci, quod fratres nullo modo quererent litteras expositorias a sede apostolica, sed hoc non obstante quesierunt et papa annuente optinuerunt. Non solum ergo fratres sed et papa contra intencionem ejus fecerunt; ex quo videtur quod intencionem ejus non noverunt; quia si ipsam novissent contra ipsam non fecissent.’

Ad hoc frater Minor: ‘Esto quod racio sit bona, cum illacio sit satis mirabilis. Ex hac racione probatur papam vel mentitum esse vel falsum dixisse; ipse enim dixit, plenius novimus intencionem ipsius sancti. Preterea, ut ad unum sit dicere de testamento suo quod non novimus, non respondemus, sed regulam quam observare promisimus parati sumus defendere. Accedit ad hoc, quod nec fratres nec dominus papa fecerunt contra intencionem beati francisci, quam in condendo regulam habuit, sed contra intencionem petende declaracionis. Nec in hoc pape potuit in aliquo prejudicari in facienda declaracione, maxime cum apud eum resideat plena potestas et auctoritas tocius ecclesie gubernande. Quo etiam in sua declaracione dicente et probante, ut patet inspicienti, hoc non potest nec debet in aliquo fratribus prejudicari.’

Inter hec et alia que proponebantur, ait frater W. de Stargil: ‘Scimus quidem quia regulam et regule declaracionem ab eo qui potuit declarare, habetis et utramque observatis; hoc et nobiscum confitemur. Sed quomodo vos peccuniam non recipiatis, non videmus.’ Ad hoc ffrater Thomas Docking sic respondit: ‘Frater karissime, audeo plane dicere, quod si habitum secularem haberes quem ante habitum tue religionis portabas, facillime veritatem mee professionis tibi persuaderem; et ad spacium vii psalmorum quam nos videmus luce ipse clarius videres.’

Hiis ergo transactis transivimus ad principale, petentes iterum quod ipsi responderent nobis de principali, ipsum accessorium de quo factum est nuncium non ponderantes. Respondit frater W. sicut prius, dicens se non posse nec debere hoc facere, cum non esset ad hoc missus; tamen peticionem nostram libenter fratribus suis nunciaret. Quo facto domum redierunt fratres.

Hic transeo alium diem, in quo missi sunt de minoribus duo ad predicatores, quibus facte fuerunt multe promissiones de correctione facienda, sed in solvendo promissum inventi sunt iterum minus habentes, ut videtur: unde tantum fuit dilacio negocii. Interim pendente tempore et fratribus predicatoribus nichil respondentibus, supervenit prior provincialis predicatorum[1963] Oxoniam. Ffratres Minores pro pace mutua reconsilianda[1964] et servanda miserunt[1965] ad eum, cum humilitate postulantes, excessum corrigi et sibi regulariter satisfieri. Prior vero provincialis, habita deliberacione et facta diligenti inquisicione per fratres suos, sic respondit: ‘Ego claudam os fratris de cetero ne presumat talia dicere contra vos, et ego ipse dicam sicut vos ipsi, cum de illo articulo agitur, dicitis; et ut alii fratres sic dicant, pro viribus inducam. Fratrem vero Salomonem, quem vos esse transgressum (dicitis), aliter punire non possum, quia plane sicut dixit ita et sentit, nec induci potest ad contrarium, quia sua consciencia est quod vos estis receptores peccuniarum ad minus per interpositas personas; unde ego contra leges consciencie non possum. Misissem autem ipsum pro culpa dicenda sua ad vos, sed timui ne ipse plus vos provocasset et fierent novissima pejora prioribus.’ Hic nota quod frater non dixit ex surrepcione, sed ex plena deliberacione. Hec de substancia nuncii.

Extra ordinarie autem allocutus priorem predicatorum quidam de minoribus cum mansuetudine predicatoris[1966] et obsecrans, ut ipse partes suas de pace lesa reparanda et reparata jam fovenda vigilanter juxta discrecionem a deo sibi datam interponeret. Adjecit autem dictus frater minor cum mansuetudine dicens: ‘Mirum est quod ita extranee de re nobis manifesta quidam de vestris senciunt, maxime cum peccunia a quocumque legata seu donata nunquam ad dominium nostrum transeat. Et propterea nullo modo dici possumus receptores non per nos nec per interpositas personas.’ Respondit prior provincialis cum mansuetudine dicens: ‘Unum est quod videre non possumus. Cum peccunia in usus vestros quocumque titulo deputata multociens sit apud multos deposita, et cum post deposicionem transeat a dominio conferentis nec cedat in dominium depositarii—hoc, inquam, est quod videre non possumus, quin peccunia illa in vestrum cedat dominium.’

Ad hoc respondit frater minor, quod peccunia, quocumque titulo ad usus fratrum deputata, nunquam in eorum dominium transeat juxta declaracionem domini pape, sed possunt fratres in suis necessitatibus recursum habere ad recipientem, qui auctoritate domini principalis potest fratribus, si vult et non aliter, subvenire; quia jure debiti nullo modo fratribus tenetur, nec nomine depositi aliquid[1967] exigere possunt ab eodem. Auctoritas ergo et dominium peccunie quocumque titulo tradite permanet penes ipsum tradentem, intantum quod nunquam transit nec transire potest in fratrum dominium ullo jure: unde dicit[1968] dominus papa quod principalis potest eam repetere si vult, quamdiu manet inexpensa.

Ad hoc prior: ‘Quid si peccunia penes ipsum recipientem est centum annis aut plus remanserit?’ Ad hoc frater Minor: ‘Non plus juris habent fratres nostri in peccunia in fine C annorum aut cujuscumque alterius spacii quam in fine prime diei. Et hoc parati sumus probare, et pro loco et tempore mundo manifestare.’

Ad hoc attonitus prior cum admiracione dixit: ‘Vere si hoc constaret, mundo non sic habundaretis sicut habundatis.’ Respondit frater Minor: ‘Quomodocumque habundancia se habeat, veritatem professionis narro.’ Tunc exclamans quidam predicator, cujus nomen ad presens ex causa retineo, factum eorum ut videtur non approbans, ait: ‘Eya, domine deus, verba que de vobis facimus ex malis que de nobis dicitis occasionem[1969] sumunt.’

Interim dum hec agebantur, fratres minores inter se contulerunt, et habito consilio miserunt ad priorem provincialem gratias agentes de sua oblacione, rogantes quod frater Salomon, ex quo conscienciam suam non deponit nec culpam suam recognoscere proponit, pro mutua pace concilianda et servanda, de loco, ex quo pacem perturbavit, amoveretur. Respondit prior se super hoc velle deliberare. Habita vero deliberacione, sollempnes nuncios de ordine suo mittens, sic respondit: ‘Frater Salomon pro conventu Oxon’ fratribus suis est multum necessarius et utilis sicut bonus et ministerialis, in tantum eciam ut difficile esset mihi invenire alium eis ita utilem et necessarium, et ideo grave esset ipsum amovere. Item pro peccato privato, publica pena non debet adjungi. Hoc autem fieret si frater Salomon de loco suo ad alium locum amoveretur. Unde peticio de dicto fratre amovenda non videtur consona racioni. Nec debetis turbari, quia peticionem vestram in hac parte non fulcio, quia, ut videtur, id quod vobis primo optuli debet sufficere, viz. quod os ejus per obedienciam claudatur, et ne de cetero a(liqua) sinistra contra puritatem regule vestre dicere presumat.’

Ffacta ista responsione nuncii ex parte prioris tres faciebant peticiones. Prima fuit, quod pro dicto unius stulti communitas fratrum minorum non turbaretur; secunda fuit, quod caritas mutua ut olim omnimodis signis ostenderetur. Tercia fuit quod regula nostra cum exposicione vel exposicionibus eis ad tempus ostenderetur, ab illis tantummodo et non ab aliis quam nos nominare decrevimus inspicienda. Hec de substancia nuncii.

Extra ordinarie autem facta sunt verba ista, dicente fratre Minore: ‘Si stultus de sua stulticia corrigendus est, mirum est quod fratrem Salomonem non corrigitis, qui in sua stulticia manet; quem eciam vos ipsi stultum nominatis, cum petitis quod propter dictum unius stulti communitas fratrum minorum non turbetur. Item si peccatum est corrigendum, maxime vobis qui estis professores veritatis, mirum est quod fratrem Salomonem non corrigitis, quem peccasse probatis, cum pro eo allegatis quod pro peccato privato publica pena non sit injungenda.’

Post hec fratres Minores, habita diligenti deliberacione, perpendentes quod fratres predicatores a principio in toto processu aut id negocium distulerunt aut dissimulaverunt aut a principali diverterunt, ut videtur, miserunt ad eos fratres diffinitive sic respondentes; ‘Pendente principali, videtur fratribus quod peticionibus vestris accessoriis non sit respondendum; unde ad huc petunt fratres quod frater Salomon, qui pacem mutuam turbavit, ammoveatur; ad quod movere[1970] potest pax et tranquillitas mutua utriusque ordinis, que est magis ponderanda quam utilitas ministerialis unius persone. Ad hoc autem quod vos dicitis, quod penitencia publica peccato privato non sit imponenda, sic responderunt fratres; quod quamvis ammoveatur, peccatum suum non publicatur. Est enim pene omnium sentencia una, tam secularium quam religiosorum, quod fratres vestri[1971] conventuales ad prelacias et ceteras dignitates, et studentes ad doctorum officia exercenda, cum gloria et non cum ignominia, frequenter emittuntur et de loco ad locum transferuntur. Unde ad huc petunt vel quod ammoveatur vel quod culpam suam confiteatur. Et ad hoc movere debet, quod fratres Minores in consimili casu personas multum dissimiles, viz. lectores, in tantum humiliaverunt, quod pro levi occasione unum valde graciosum ad pacem vestram conservandam de conventu suo ammoverunt, et alium suspenderunt per annum a predicacione et confessione; et usque hodie manet a lectione suspensus. Ad hoc autem quod vos dicitis, quod nobis debet sufficere, quod os ejus obstruatur, ne mala de nobis loquatur, respondent fratres, quod non debet sufficere, quia ad hoc tenetur de communi lege caritatis eciam si nunquam aliquem offendisset.’ Cum vero fratres non solum bis aut ter, sed eciam sepcies, pro correctione transgressionis postulanda missi fuerunt, nec est eis in aliquo satisfactum, dicunt quod nolunt ulterius vexari, sed si predicatores noluerint hac vice satisfacere, sedebunt in domo patiencie sue, expectantes tempora meliora. Hec de substancia nuncii.

Extra ordinarie autem fuit responsum a parte predicatorum ad racionem de ammocione facienda sic: ‘Ffratris minorum delictum contra predicatores fuit publicum, et ideo non fuit mirum si publice ammoveretur; sed istius fratris predicatoris peccatum fuit privatum, et ideo non est simile.’ Ad hoc frater Minor: ‘Esto quod illius fratris ammocio, cum esset persona valde gravis, in cujus comparacione, secundum judicium humane estimacionis, frater Salomon est persona multum humilis, movere non debeat; saltem moveat vos quod alius lector fuit ammotus a loco suo pro pace vestra servanda, qui eciam cum se in presencia quorundam predicatorum excusaverat, nichil contra eum habuerunt nec habere potuerunt.’

Post hec, pendente dissencionis tempore et predicatoribus nihil super petita respondentibus, urgente quadam necessitate, prior provincialis predicatorum repente de Oxonia recessit; qui nacta temporis opportunitate rediit, ne (?) incepta feliciter consummaret. Quadam vero die, clam fratribus Minoribus, credentes fratres predicatores negocium[1972] melius agere per seculares magistros, necnon et dissencionem et ejus occasionem celerius quam per semet ipsos extirpare, rogatus est dominus Cancellarius cum magistris quatuor de sollempnioribus tocius universitatis, ex parte predicatorum in causa dissencionis fortiter instructi, subito et occulte venerunt, et fratres Minores convocari rogaverunt, antequam de responsione facienda aliquid deliberarent aut deliberare potuerunt[1973]. Convocatis igitur minoribus, ex parte predicatorum, processum dissensionis supra memoratum quamquam incomplete recitaverunt, hoc nuncium adicientes: ‘Petunt fratres predicatores et nos cum ipsis petimus, consilium in id ipsum dantes, quod vos descendatis in formam pacis et unitatis. Ipsi enim parati sunt, vobis, juxta racionis exigenciam et discrecionem arbitrancium, regulariter per omnia satisfacere[1974].’ Inculcando vero adjecerunt: ‘Nos invenimus predicatores ad omnia secundum racionis exigenciam paratissimos, iniantes quantum possunt forme pacis et unitatis et fraterne caritatis; utinam in vobis contrarium non inveniamus.’ Hec de substantia nuncii et consilii.

Ffacta autem ista peticione, deliberans penes se sicut potuit, quidam frater Minor sic ait: ‘Magistri mei et amici karissimi, duo verba tantum ad presens vobis propono, unum pro devota gratiarum accione, aliud pro humili peticione. Primo enim regracior vobis pro labore vestro, quod vos pro nobis pauperibus dignati estis tantum laborare, non minores gratiarum acciones exsolvens, quam zelum dei habentes pro forma pacis et unitatis insudatis. Secundo peto quod, sicut hodie principaliter pro predicatoribus laborastis, secundario pro nobis, ita cras placeat vobis laborare principaliter pro nobis, secundario pro predicatoribus, ut, vobis in unum ubicumque placuerit convenientibus, super petita cum deliberacione respondeam, et totum processum plenius manifestem.’ Magistri vero instabant ut statim eis responderetur, si fieri posset bono modo. Minores vero ad eorum instanciam ab eis paululum divertentes, habita deliberacione, responderunt communiter ad omnia que magistri ex parte predicatorum recitaverunt, in qua nimirum responsione non declinabant in aliquo a responsionibus supra memoratis; adicientes quod, sicut predicatores, ita et semet ipsos, ad formam pacis et unitatis paratos invenirent. Hec de responsionis substancia.

Extra ordinarie autem facta fuerunt verba disputacionis magne inter seculares magistros, fratribus minoribus nichil opponentibus aut respondentibus; ubi fratres perpenderunt quod fuerunt contra eos graviter informati. Ipsi vero habili cautela redimentes tempus pertraxerunt in longum. Unde, pendente tempore, accidit quod bedellus universitatis missus fuit eciam bis ex parte universitatis, dominum Cancellarium pro quadam incepcione advocare; quo vocato una cum magistris aliis recessit. Magistrorum nomina, qui cum ipso ex parte predicatorum venerant, erant hec: Magister Johannes de Wyntun’, Magister Hugo de Corbrug’, Magister Hugo de Hevesham, Magister Willelmus[1975] Pomay. Nomen vero Cancellarii, Magister N. de Ewelm’.

Interim pendente tempore, minores quesierunt consilium, quid facto opus esset discucientes. Ffacta vero discussione in hoc consenserunt, quod amicos eorum, de quibus specialiter confiderant, convocarent, et eos secundum veritatem de toto processu informarent. Convocatis autem quinque de majoribus tocius universitatis, frater unus capitulum regule sue de recepcione peccunie, et ejusdem declaracionem secundum dominum papam factam, recitavit. Quesivit frater si magistri intelligerent. Respondit Magister, persona multum sollempnis, in utroque jure peritus, Johannes le Gras nomine: ‘Intelligo quidem ego.’ Et incepit volvere capitulum et revolvere, et super hoc sermonem continuare. Qui ita proprie vitam fratrum communem et vivendi modum quem tenebant, et secura consciencia tenere poterant, instinctu nescio quo descripsit, quasi ipse inter fratres vitam fratrum per longa tempora duxisset. Admiratus quidam frater quod ita proprie loquebatur, quesivit an super hoc ab aliquo fratre fuisset informatus. Magister respondit et cum juramento asseruit, se nunquam verbum super hoc a fratre Minore prius audisse, adiciens hec verba: ‘Ponamus quod papa nunquam declarasset capitulum id, eciam secundum jura communia possetis regulam vestram sancte et sincere observare. Nec dico vobis aliud quam jura civilia et canonica communiter dicunt. Unde mirabile est, quod vobis imponitur recepcio peccunie ad utilitatem vestram quocumque titulo deputate, ex quo in dominium vestrum non transit nec transire potest ullo jure, sed semper remanet dominium et auctoritas peccunie penes principalem dominum, et eam repetere potest quando volt quamdiu manet inexpensa.’ Et inculcando adjecit dicens: ‘Fratres, non oportet ut in hoc casu timeatis. Ego enim sum paratus pro ista veritate defensanda curiam adire romanam, si necesse esset, et aliquis se opponeret impudenter.’ Magister Adam de Norfolk’ hoc idem sentit et idem dixit. Alii vero facta super hoc longa disputacione idem senserunt.

Post hec ffrater unus totum processum a principio supra memoratum eis enarravit. Quo audito obstipuerunt. Magistrorum vero nomina qui ex parte minorum venerant hec fuerunt; Magister Johannes de Maydeston, Archidiaconus Bedeford’, Magister Thomas de Bek’, Magister Johannes le Gras, Magister Stephanus de Wytun’, Magister Adam de Norfolk’.

Post hec de istorum magistrorum consilio, rogaverunt minores magistros, qui ex parte predicatorum venerant, ut iterum plenius veritatem audituri convenirent. Qui cum venissent, et in uno loco cum magistris, qui ex parte minorum venerant, congregati essent, unus minorum sic exorsus est, dicens: ‘Magistri boni, sicut scitis, ex infirmitate condicionis humane orta fuit quedam dissensio, persuadente generis humani inimico, inter predicatores et nos; et[1976] injuria incepit a predicatoribus; petimus nos bis regulariter satisfieri. Oblata fuit quedam satisfactio, sed non sufficiens nec plena, ut videbatur; et cum Minores amplius habere non poterant, pacienter meliora tempora expectabant. Negocium autem id publicare eciam amicis suis nolebant duplici racione; primo quia timebant animos infirmorum scandalizare, secundo quia injuria a predicatoribus incepit et absque correccione a suis superioribus dissimulata fuit, cum esset correccio pluries petita; et ideo non poterant minores, ut videtur, hiis et aliis causis, negocium istud publicare, nisi aliqua[1977] verba dicerent que in predicatorum derogacionem sonarent, unde minus in conspectu secularium commendabiles redderentur. Igitur contra infirmorum scandala et contra predicatorum derogacionem sanctam cautelam adhibentes prudenter tacuerunt et humiliter dissimulaverunt. Modo autem quia predicatores primo amicis suis divulgaverunt, urgente quadam necessitate, eciam minores suis amicis publicare voluerunt.’

Quo dicto, incepit idem frater omnes in communi informare sicut prius specialiter Minorum amicos informabat. Quo facto ceperunt Magistri, qui prius ex parte predicatorum venerant, aliqualiter magis pie quam prius sentire. Facta igitur longa disputacione, de discretorum consilio facta deliberacione, ait frater Minor: ‘Magistri karissimi, nos parati sumus per omnia in hac causa stare arbitrio vestro et provisive discretioni in forma pacis et unitatis, scientes quod nunquam sitivimus nec adhuc sitimus penam fratris, sed tantum correccionem et emendam. Nec multum ponderamus fratris emissionem de suo loco, sed omnis satisfaccio, quantacumque exilis, que precludit viam et occasionem resumendi de cetero consimilia verba contra nos, potest et debet nobis sufficere. Tamen, si placet, duas peticiones vobis facio; primo, ut sic provideatis de forma pacis ut non detur[1978] predicatoribus aut fratri, qui deliquit, occasio iterum delinquendi. Nec hoc dico sine causa, quia si decreveritis ipsum non errasse nec deliquisse, in futuro tempore, nacta aliquali occasione, posset dicere, “sic et sic pro isto tempore dixi, toti universitati constabat, nec[1979] judicabat me in aliquo deliquisse; quare eciam modo similiter non dicerem?” Hec future dissensionis occasio piis cautelis est precludenda. Secundo peto quod vos, ex quo vobis constat secundum jura, prout quidam vestrum[1980] dicunt, quod frater ille est in errore consciencie, Priorem suum provincialem adeatis et persuadeatis ei, quod ipse informet fratrem suum ad conscienciam contrariam, ut videlicet errorem deponat, et pie, sicut debet, de Minoribus senciat.’ Quod quidam se securos (?) spoponderunt. Hec de substancia negocii.

Extra ordinarie autem allocutus est Gardianum in secreto unus de magistris sollempnibus, Johannes le Gras nomine, sic dicens: ‘Ffrater karissime, fratres vestri non deberent[1981] in aliquo turbari si fratres predicatores de eis mala dixerint, quia pro constanti habeatis, quod quo pejora de vobis dixerint, deterius eciam eis in hominum estimacione eveniet, nec vobis cedet aut cedere potest in nocumentum, si tantum[1982] claustra labiorum custodieritis et bona de ipsis semper predicaveritis.’

Cui Gardianus hec verba dixit: ‘Unum est de quo doleo et verecundor nimis, et inde est quod fratres multum verecundantur; videlicet, quod istius dissensionis noticia jam inter seculares est publicata, et que per nos discuti poterat, per ipsos est discussa.’

Ad hoc Magister: ‘Nolite in hoc contristari aut verecundiam pati, sed magis gaudere et diem letum ducite, et hac racione; Modo manifesta est nobis omnibus veritas, que prius fuit occulta; unde nos, qui sumus majores tocius universitatis, jam veraciter super facto isto informati, alios informabimus. Sed et ego omni quo possum conatu omnes informare studebo, et ipsos precipue predicatores conabor informare.’

Superveniens autem Magister alius, Hugo de Evesham nomine, hoc exaggerando inculcavit, dicens: ‘Crede mihi, ffrater Gardiane, quod nos quinque magistri, qui prius ex parte predicatorum venimus ad vos, eramus omnes heri in presencia predicatorum constituti, ubi eciam prior ipse provincialis non defuit; nec memini me unquam in vita mea forciorem disputacionem audivisse, opponentibus nobis pro facto vestro secundum diffinicionem utriusque juris et exigenciam racionis, predicatoribus communiter respondentibus; facta vero longa disputacione, ita predicatores omnes racionibus vexavimus et convicimus, quod sedentes omnes in pace et obstupescentes tacuerunt, in tantum quod prior ipse provincialis, inter alios plus motus et spiritu sancto plenius, ut arbitror, informatus, dixit: “Eya, dilectissimi Magistri, quid plura? quid ulterius inculcatis? Ecce ego paratus sum discalciatis pedibus Minores, si vultis, adire et eis per omnia satisfacere.”’ Adjecit autem Magister Hugo Corbrug’ occasionaliter hec verba in predicatorum presencia dicens, ‘Karissimi, audeo plane dicere, quod ille qui dicit eos recipere peccuniam per se vel per interpositam personam, qui declaracionem domini pape super regulam fratrum Minorum observaverit (sic), audeo inquam plane dicere, quod nec jura novit nec terminos juris.’ Alias autem in predicatorum eorundem absencia dixerunt Magistri Johannes le Gras et Adam de Norfolch’; ‘Eciam si papa nunquam regulam declarasset, possent eam fratres absque prevaricacione observare, maxime cum peccunia ad eorum utilitatem quocumque titulo deputata nunquam in dominium eorundem transeat[1983] ipsis invitis.’ Et cum supplicaret Gardianus Magistro Stephano de Witon’ quod propter deum fratres predicatores secretius juxta scita legum informaret, zelo accensus magister A. de Norf’ dixit: ‘Mirum est quid ipsi habent intromittere se de professione vestra, et de regula vestra verba tintinare, cum nec sunt superiores vestri, nec in aliquo spectat ad eos vos corrigere, si, quod absit, contingeret vos in aliquo contra professionem vestram aliquid attemptare. Quod autem petitis de informacione facienda juxta scita legum, non est necesse sic petere; sed petas ut juxta veritatem vestram informentur, omni eciam jure consopito.’ Et adjecit Magister Stephanus dicens: ‘Non solum paratus sum predicatores pro vobis informare, sed eciam personaliter pro causa vestra curiam adire romanam.’

Interim pendente tempore, iverunt Magistri quinque primo nominati, quorum principalis fuit Cancellarius, ad predicatores, et efficaciter pro parte minorum persuadentibus, tandem fratrem Salomonem, qui offensam fecerat, de assensu et voluntate sui prioris provincialis necnon fratrum suorum, ad fratres minores duxerunt, cum quo venerunt quinque[1984] fratres predicatores subscripti; Adam de Lakeor, cum socio Willelmo de Hodum’[1985], eorum cursore de sentenciis, Radulphus de Swelm’, quondam prior localis Oxon’, Iohannes de Mesley, tunc eorum visitator. Fuerunt eciam cum predictis quinque Magistris, sex fratres minores subscripti; Adam de Werministre, tunc Gardianus, Thomas de Doking, quondam lector Oxon’, Willelmus de Heddel’, tunc lector Oxon’, Dyonisius, Robertus de Cap(e)ll’, Alanus de Wakefend’. In quorum omnium conspectu pro bono pacis frater Salomon hec verba nomine culpe in scriptis recitavit, et recitata eciam in scriptis Gardiano tradidit; verba autem sunt hec: ‘Per illa verba que protuli, non intellexi quod vos receperitis vel recipitis per vos vel per alios peccuniam contra regulam vestram et ejus interpretacionem, nec intendebam communitati vel ordini derogare. Et si ex modo dicendi fuistis provocati, doleo, et peto quod remittatis.’ Hic finis negocii et reformacio pacis, per omnia benedictus deus in secula amen.

Memorandum autem quod cum extra ordinarie facta essent verba inter magistros seculares de veritate processus memorati, dixerunt inter se[1986], aliquid in processu propositum est falsum et calumpniabile, et maxime quod pro fundamento erat positum. Ffrater N. predicator, nunquam se fecisse illam racionem, ubi est conclusio de statu dampnacionis, manifeste dicit, sed dicit fratrem Alanum minorem fecisse premissas. Ipse vero subintulit; ‘Si ita est sicut vos dicitis, sequitur conclusio de statu dampnacionis.’ Aliud autem calumpniabile non receperunt. Quod cum minoribus constaret, vocatus fuit frater Alanus minor, in conspectu Cancellarii et Magistri Johannis de Wynton’ requisitus super hoc, dixit: ‘Verum est, solus ego frater Minor eram in porta cum eis, et ideo probacionem non habeo; sed tantum confido de veritate fratris Roberti de Novo Mercato et ipsius eciam Salomonis, quod si ipsi requisiti dicant in veritate deliberate consciencie, quod frater Salomon ipsam racionem non fecit, ego libenter subiciam me pene, tanquam sufficienter essem de falsi imposicione convictus.’ Post hec ait unus ffrater Minor: ‘De ista racione magna vis non est, quia de racione cujus (?) non disputamus, sed de hoc quod ipse nobis imposuit, quod negare non potuit, scilicet peccunie recepcionem, emendam quesivimus et emendam, benedictus deus, recepimus.’ Terminata fuit ista dissensio Anno domini MCCLXIX Non’ Junii.