FOOTNOTES:

Previous

[1] Levit. xxiv. 22.

[2] 2 Thess. ii.

[3] Luke xix. 40.

[4] See Vol. III. book x. chap. xiv. The Diet of Spire, held in 1526, must not be confounded with that of 1529, at which the protest took place.

[5] Sleidan, Hist Ref. book vi.

[6] Christum pharisÆis vehementer fuisse invisum.—(Seckend. ii. p. 46.)

[7] Fortiter interdixit.—(Cochloes, p. 138.)

[8] Ingens concursus plebis et rusticorum.—(Cochloeus.) Multis millibus hominum accurrentibus.—(Seckend. ii. p. 48.)

[9] Populum a sacris avertebant.—(Cochloeus, p. 138.)

[10] Ministri eorum, equites et stabularii, idiotÆ, petulanter jactabant verbum Domini.—(Cochloeus, p. 138.)

[11] Verbum Domini Manet in Æternum.—(Ibid.)

[12] Adversus inveteratos illos et impios usus nitendum esse.—(Seck. ii. p. 46.)

[13] Ut complures allicerentur ad eorum sectam, in ferculis portabantur carnes coctae in diebus jejunii, aperte in conspec nitotius auditorii.—(Cochloeus, p. 138.)

[14] Annales Spalatini.

[15] Germaniae populi Lutherico fermento inescati, et in externis quoque nationibus, gravissimi erant motus.—(Cochloeus, p. 138.)

[16] 1 Samuel ii. 4.

[17] Some historians appear to think that these instructions were communicated in reality at the very opening of the diet. Ranke shows that this was not the case; but adds, that he sees no reason why the commissaries should have thought themselves authorized to make any other proposition. The motives that I have assigned appear to me the true ones. I shall state below why the commissaries returned afterwards to the imperial instructions.

[18] Omnes libros esse comburendos. Sed rejectum est quia sic omnis doctrina et eruditio theologica interitura esset.—(Seckend. ii. p. 45.)

[19] Civitatum suffragia multum valuerunt.—(Ibid.)

[20] Elector SaxoniÆ conciliarios suos exhortatus est, in doctrina evangelica firmi.—(Seckend. ii. p. 48.)

[21] Circumferebantur item libri Lutherani venales per totam civitatem.—(Cochloeus, p. 138.)

[22]

Dass die Schrift sie nicht verfÜhre,
Durft ihr keinen nich studir.—(L. Opp. xix. p. 536.)

[23] Doch war ihr kÜch nimmer leer.—(Ibid.)

[24] L. Opp. xix. p. 535. Joel i. 4.

[25] Libelli, parvuli quidem mole, sed virulentia perquam grandes, sermo Lutheri Teuthonicus de destructione Jerusalem.—(Cochloeus, p. 138.)

[26] Wird Mensch, dienet uns, stirbt fur uns.—(Luth. Opp. xiv. (L.) p. 226.)

[27] Greiffen Gott zu frech in den Bart.—(Ibid.) Deo nimis ferociter barbam vallicant.—(Cochloeus.)

[28] Perquam plurima vendebantur exemplaria.—(Cochloeus, p. 139.)

[29] Non solum plebs et rustica turba, verum etiam plerique optimatum et nobilium trahebantur in favorem novi Evangelii, atque in odium antiquÆ religionis.—(Cochloeus, p. 160.)

[30] Sleidan, Hist. de la Ref. liv. vi. p. 229.

[31] 1 Sam. xvi. 14-23; Matt. ii.

[32] Sleidan, Hist. de la Ref. liv. vi.; Bullar. Mag. roman. x.

[33] Ferdinandus, ut audio, graviter minatur.—(Corp. Ref. i. p. 801.)

[34] Imperator pollicetur......sed nemo his promissis movetur. Spero Deum defensurum esse suas Ecclesias.—(Ibid.)

[35] Unusquisque in sua ditione ita se gereret ut rationem Deo et imperatori reddere posset.—(Seckend. ii. p. 41.)

[36] Potatur et luditur, prÆterea nihil.—(L. Epp. iii. p. 126.)

[37] The congress dances but does not move forward.

[38] See Vol. II. book vii. chap. viii.

[39] Haug mars chalk, surnamed Zeller.

[40] Caroli Imperat. Rescriptum ad Clementis Septimi criminationes.—(Goldasti, Constitut. Imperiales, i. p. 479.)

[41] Non jam pastoris seu communis patris laudem, sed superbi et insolentis nomen.—(Ibid. p. 487.)

[42] Cum id ab evangelica doctrina, prorsus alienum videtur.—(Ibid. p. 489.)

[43] Utriusque potestatis apicem Papa tenet—(Turrecremata de Potestate Papali.)

[44] Exod. xxi. 24.

[45] Revel. xviii. We should not, however, restrict this prediction to the incomplete sack of 1527, and from which the city soon recovered.

[46] Guicciardini, History of the Wars in Italy, book xviii. p. 698.

[47] Papa ubique visitatur, ut destruatur; venit enim finis et hora ejus.—(Luther to Haussmann, 10th January, 1527. Epp. iii. p. 156.)

[48] Lanz, lanz, gelt, gelt.

[49] Cum vero hastas ducibus obverterent indignatione et Ægritudine animi oppressus, Fronsbergius subito in deliquium incidit, ita ut in tympano quod adstabat desidere cogeretur, nullumque verbum proloqui amplius posset.—(Seckend. ii. p. 79.)

[50] Guicciardini, vol. ii. p. 721.

[51] Since the new wall built by Urban VIII. on the top of the Janiculum, the gates of the Holy Ghost and of Seltimiana have become useless.

[52] Jovius Vita Pompeii ColonnÆ, p. 191; Ranke, Deutsche Gesch. ii. p. 398.

[53] Guicciardini, ii. p. 724.

[54] Sacras vestes profanis induebant lixis.—(Cochloeus, p. 156.)

[55] Wars of Italy, ii. p. 723.

[56] Eundem civem seu curialem haud raro, nunc ab Hispanis, nunc a Germanis Ære mutuato redimi.—(Cochloeus, p. 156.)

[57] Milites itaque levasse manum ac exclamasse: Lutherus Papa! Lutherus Papa!—(Cochloeus, p. 156.)

[58] Romam nollem exustam, magnum enim portentum esset.—(Epp. iii. p. 221.)

[59] Metuo bibliothecis.—(Corp. Ref. i. p. 869.)

[60] Ut CÆsar pro Papa Lutherum persequens, pro Luthero papam cogatur vastare.—(L. Epp. iii. p. 188.)

[61] Supra, Vol. III. b. xi. ch. x.

[62] Rommel, Phil. von Hesse, i. p. 128.

[63] Nunc cum familiola mea panem manduco et potum capio in mensura.—(Lamberti Commentarii de Sacro Conjugio.)

[64] Cum statura homines hujusmodi esset ut inter PygmÆos internosci difficulter posset, scabellum sibi dari postulabat, eoque conscenso, coepit, &c.—(Othon. Melandri Jocorum Cent.)

[65] Vana est omnis Reformatio quÆ alioqui fit.—(Paradoxa Lamberti: Sculteti Annal.)

[66] Ecclesia est congregatio eorum quos unit idem spiritus.—(Paradoxa Lamberti: Sculteti Annal.)

[67] Hanc equidem haud impugnaverim. Illam ne quidem attigerim.—(Othon. Mel. Joc. Cent.)

[68] Apagesis, nebulo! qui quod impugnes infirmesque invenire haud possis! hisque dictis scabellum ei mox subtrahit, ut miser ille prÆceps in lutum ageretur.—(Oth. Mel. Joc. Cent.)

[69] Fulgura impietatum, tonitrua blasphemiarum.

[70] Erant enim prius qui dicerent: Ego asseram purgatorium; alius, Ego impugnabo paradoxa tituli sexti, etc.—(Lamberti Epistola ad Colon.)

[71] This constitution will be found in Schminke, Monumenta Hassiaca, vol. ii. p. 588: "Pro HassiÆ Ecclesiis, et si deinde nonnullÆ aliÆ ad idem nostro exemplo provocarentur."

[72] Synodus in nomine Domini congregata.—(Ibid.)

[73] Ne homines non intelligant.—(Ibid. cap. 3.)

[74] Non admittimus verbum aliud quam ipsius pastoris nostri.—(Schminke, Monumenta Hassiaca, cap. 2.)

[75] Si quis pius, in verbo sancto et exercitatus, docere petit verbum sanctum, non repellatur, a Deo enim interne mittitur.—(Ibid. cap. 23.)

[76] Ne quis putet, nos hic per episcopos, alios intelligere, quam ministros Dei verbi.—(Ibid.)

[77] Eligat quÆvis ecclesia episcopum suum.—(Ibid. cap. 23.)

[78] Manus imponant duo ex senioribus, nisi alii episcopi intersint.—(Ibid. cap. 21.)

[79] Deponat ecclesia episcopum suum, quod ad eam spectet judicare de voce pastorum.—(Ibid. cap. 23.)

[80] Alat quÆvis ecclesia episcopum suum sicque illi administret ut cum sua familia vivere possit.—(Schminke, Monumenta Hassiaca, cap. 23.)

[81] Fiat conventus fidelium in congruo loco, ad quem quotquot ex viris in sanctorum numero habentur......Christi ecclesiam nunquam fuisse sine excommunicatione.—(Ibid. cap. 15.)

[82] Ut semel pro toto Hessia celebretur synodus apud Marpurgum tertia dominica post pascha.—(Ibid. cap. 18.)

[83] Universi episcopi......QuÆlibet ecclesia congregetur et eligat ex se ipsa unum plenum fide et Spiritu Dei.—(Ibid.)

[84] Rettig, Die Freie Kirche.

[85] This is the opinion set forth in the Symbolik of Dr. MÖhler, the most celebrated defender of the Romish doctrine among our contemporaries.

[86] Tutius enim et salubrius esset, quemlibet patrem-familias suÆ domui legere Evangelium.—(L. Opp. lat. ii. p. 363.)

[87] Per ordines papisticos non sacerdotes Dei sed sacerdotes SatanÆ, tantum ut Christum conculcent.—(Ibid. p. 364.)

[88] Orationibus tum privatis tum publicis.—(Ibid. p. 370.)

[89] Eligite quem et quos volueritis. Tum impositis super eos manibus, sint hoc ipso vestri episcopi, vestri ministri, seu pastores.—(L. Opp. lat. ii. p. 370.)

[90] In Æde parochiali evangelico more docebat, in filiali missi fiabat.—(Seck. p. 102.)

[91] Sic enim sua papistica neglexerunt, et nostra contemnunt.—(L. Epp. iii. p. 224.)

[92] Als oberster vormund der Jugend und aller die es bedurfen, sall sie mit Gewalt dazu halten.—(L. Epp. iii. p. 136.)

[93] Non publice, sive promiscue et admissa omnis generis plebe.—(De Missa Germ.)

[94] Qui nomina sua in catalogum referrent, adds he.—(Ibid.)

[95] Excommunicari qui Christiano more se non gererent.—(De Missa Germ.)

[96] Neque enim habeo qui sint idonei.—(Ibid.)

[97] Dr. Dewette thinks this letter is Luther's (L. Epp. iii. p. 352). It appears clear to me, as also to Dr. Bretschneider, that it is Melancthon's. Luther never went so far in the way of concession.

[98] Observo quantum ex veteribus cÆremoniis retineri potest, retineas.—(Corp. Ref. ii. p. 990.)

[99] Omnis novitas nocet in vulgo.—(Ibid.)

[100] Non aboleas eam totam (the Latin mass): satis est alicubi miscere Germanicas cantationes.—(Ibid.)

[101] Ut retineantur vestes usitatÆ in sacris.—(Corp. Ref. ad Jonam, 20th December 1527.)

[102] Vel si Zwinglius ipse prÆdicaturus sit.—(Corp. Ref. ii. p. 910.)

[103] Alii dicerent prodi causam.—(Camer. Vita Melancthon, p. 107.)

[104] Monstrosus ille GermaniÆ partus, Lutherus septiceps.—(Cochloeus, p. 169.)

[105] Viginti fere rudes et inepti, multique concubinarii et potatores deprehensi sunt.—(Seckend. p. 102.)

[106] Evangelici auctoritatem EcclesiÆ non aliter agnoscendam esse contendebant quam si vocem pastoris Christi sequeretur.—(Seckend. i. p. 245.)

[107] Non modo quoad corpus, sed etiam quoad animam.—(Seckend. ii. p. 121.)

[108] Resius, cucullum indutus, suggestum ascendit.—(Scultet. Ann. p. 93.)

[109] Aliquot diebus a marito in cubiculo detenta fuisse.—(Seckend. ii. p. 122.)

[110] Marehio statuerat eam immurare.—(L. Epp. ad Lenkium, iii. p. 296.)

[111] Revelation xii. 11.

[112] Die sollen mit den Feuer Schwerdt oder Wasser gestraft werden.—(Ferd. Mandat. L. Opp. xix. p. 596.)

[113] Contra hostes sacramentarios strenue nobiscum certare.—(Epp. to Lenk, July 14, 1528.)

[114] Ego ad judicium sanguinis tardus sum, etiam ubi meritum abundat.—(Ibid.)

[115] Nullo modo possum admittere falsos doctores occidi.—(Epp. to Lenk, July 14, 1528.)

[116] Mox enim ut interfecerunt, aufugerunt per avia loca, nihil prÆdÆ aut pecuniÆ capientes.—(Cochl. p. 152.)

[117] Dum os aperire licebit, servatoris nostri nomen profiteri nunquam intermittam.—(Scultet. ii. p. 110.)

[118] Incenso jam igne, clara voce proclamavit: Tuus sum Jesu! Salva me!—(Seckend. ii. p. 85.)

[119] Tam impar verbosus prÆdicator, illi tam potenti verbi operator.—(L. Epp. iii. p. 1214.)

[120] Si quis dixerit fidem non esse veram fidem, licet non fit viva, aut eum qui fidem sine charitate habet, non esse christianum, anathema sit.—(Conc. Frid. Sess. 6, p. 28.)

[121] Nescio quid mirari quod hoc anno contra reformationem expectandum sit.—(Seckend. ii. p. 101.)

[122] 2 Corinthians xi. 3.

[123] Homo erat versutus, et prÆterea prodigus, quo vitio ad alia inductus est.—(Seckend. ii. p. 94.)

[124] It is still to be seen in the records at Dresden.

[125] Cui filum sericum circumligatum, et sigillum cancellariÆ impressum erat.—(Seck. ii. p. 94.)

[126] Hortleber, De Bello Germanico, ii. p. 579.

[127] Nam is affirmabat se archetypon vidisse, commemorabat sf????da?.—(Corp. Ref. i. p. 986.)

[128] Mirabiliter incensus erat.—(Corp. Ref. i. p. 986.)

[129] Venditisque templorum donariis.—(Seck. ii. p. 95.)

[130] Magno studio validum comparaverunt ambo exercitum.—(Cochl. p. 171.)

[131] Non leviter commotos esse nostrorum animos.—(Corp. Ref. ii. p. 986.)

[132] Landgravius prÆparamenta adversariorum pro agressione habebat.—(Seck. ii. p. 95.)

[133] Man darf den Teufel nicht Über die ThÜr malen, noch ihn zu gevattern bitten.—(L. Epp. iii. p. 321.)

[134] CurÆ vehementer cruciarunt.—(Corp. Ref. i. p. 988.)

[135] ?? ????as? ?e??.—(Ibid. p. 988.)

[136] Wir fÜhlten dass wir betrogen waren.—(Hortleber, iv. p. 567.)

[137] Kopp. Hess. Gerichts.—Verf. i. p. 107.

[138] SanguisugÆ insatiabiles quiescere nolunt, nisi Germaniam sanguine madere sentiant. 14th June, 1528.

[139] Non enim prorsus confictares.—(Corp. Ref. i. p. 988.)

[140] HÆc minÆ apud inimicos odia auxerint.—(Corp. Ref. i. p. 985.)

[141] An aurora borealis. "Magnum chasma, quo nox tota illuminabatur."—(L. Epp. iii. p. 420.)

[142] Si vera sunt, diem Christi prÆcurrunt hÆc monstra.—(Ibid. p. 438.)

[143] Adspectum tet?a????? Saturni et Jovis.—(Corp. Ref. i. p. 1075.)

[144] Ego non leviter commoveor his rebus.—(Ibid. p. 1076.)

[145] Nunquam fuit tanta frequentia ullis conciliis ????e???? quanta in his est.—(Corp. Ref. p. 1039.)

[146] Mogantinum et Trevirensem cum comitatu armato.—(Seckend. ii. p. 129.)

[147] Vultu significant quantum nos oderint, et quid machinentur.—(Corp. Ref. i. p. 1040.)

[148] Pfalz kennt kein Sachsen mehr.—(Epp. Alberti Mansfeld.)

[149] AdversÆ partes proceres alea tempus perdere.—(L. Epp. iii. p. 438.)

[150] Alii exclusum SpirÆ, alii ademtum electoratum.—(Ibid.)

[151] Sed Christus respiciet et salvabit populum pauperem.—(Corp. Ref. i. p. 1040.)

[152] Christus est denuo in manibus Caiaphi et Pilati.—(Jung BeytrÄge, p. 4.)

[153] Vociferatus est Turcos Lutheranis meliores esse.—(Corp. Ref. p. 1041.)

[154] Malle abjicere scripturam quam veteres errores EcclesiÆ.—(Ibid. p. 1046.)

[155] Faber lapidat nos quotidie pro concione.—(Ibid.)

[156] Nec catholicos a libero religionis exercitio impediri debere, neque cuiquam ex his licere Lutheranismum amplecti.—(Seckend. ii. p. 127.)

[157] Sleidan, i. p. 261.

[158] Das wort Gottes zu wiederrufen oder aber brennen.—(Jung BeytrÄge, p. 37.)

[159] Die artikel weren beschlossen.—(Jung Beytr. p. 90.)

[160] There are two copies of this act; one of them is brief, and the other, which is longer, was transmitted in writing to the imperial commissaries. It is from the latter we extract the passages in the text. They will both be found in Jung BeytrÄge, p. 91-105. See also MÜller's Historie der Protestation, p. 52.

[161] Ein jeglicher fur sich selbt vor Gott stehen.—(Jung BeytrÄge, p. 96.)

[162] Allein Gottes wort, lauter und rein, und nichts das dawieder ist.—(Jung BeytrÄge, p. 101.)

[163] Also zu verritten urlaub genommen.—(Jung BeytrÄge, p. 52.)

[164] Perduelles in Pontificem ac CÆsarem.—(Pallavicini, C. T. I. p. 217.)

[165] Ubique ut et portet omnia verbo vertutis suÆ.—(Hospin. Hist. Sacr. ii. p. 112.)

[166] ????? ??? t?? d??at?? et? t?? s????? ???t??.—(Ibid.)

[167] Omni studio laborabat ut illos uniret—(Seck. ii. p. 127.)

[168] In eo mansuros esse, nec passuros ut ulla hominum machinatione ab ea sententia divellerentur.—(Seckend. ii. p. 121.)

[169] Vergleich artikel.—(Jung BeytrÄge, p. 55.)

[170] In diesen Schweren Sachen, nichts mit Gewalt noch Schwerdt, sondern mit Gottes gewissem wort.—(Ibid p. 59.) This document is from the pen of Sturm.

[171] Cyclops ille nunc ferocem se fecit.—(Corp. Ref. i. p. 1062.)

[172] Ut ingrediantur lubricum isti iter, impingendo stimulis calces.—(Ibid.)

[173] De quo reliquum est ut invocemus Filium Dei—(Ibid.)

[174] Unten in einem Kleinen StÜblein.—(Jung BeytrÄge, p. 78. Instramentum Appellationis.)

[175] Membra unius corporis spiritualis Jesu Christi et filii unius patris coelestis, ideoque fratres spirituales.—(Seckend. ii. p. 130.)

[176] Acts i. 14.

[177] Miranti quÆ esset tantÆ festinationis causa.—(Camerarius Vita. Mel. p. 113.)

[178] Faber qui valde offenderetur orationi tali, dissimulare tamen omnia.—(Ibid.)

[179] Ereptus quasi e faucibus eorum qui sitiunt sanguinem innocentium.—(Mel. ad Camer. 23d April, Corp. Ref. i. p. 1062.)

[180] Affluit armata quÆdam manus ad comprehendum GrynÆum missa.—(Camer. Vit. Mel. p. 113.)

[181] Ita fuit perturbatus ut primis diebus pene extinctus sit.—(Corp. Ref. i. p. 1067)

[182] Non enim tantum imperium, sed religio etiam periclitantur.—(Ibid.)

[183] Omnes dolores inferni oppresserant me.—(Ibid, and p. 1069.)

[184] Christo mastiges et Psycho-tyranni suum furorem non potuerunt explere.—(L. Epp. Linco, 6th May 1529.)

[185] Illatamque Christo injuriam pro viribus ulciscentur.—(Dumont, Corp. Univ. Diplomatique, iv. p. 1, 5.)

[186] Isaiah xxx. 15. L. Epp. iii. p. 454.

[187] Unser Her. Christus, &c.—(Ibid.) This confidence of Luther shocks a Lutheran historian—Plank, ii. p. 454.

[188] In the writing entitled, Dass diese Worte noch feste Stehen.—(L. Opp. xix.)

[189] Amica exegesis, id est, Expositio EucharistÆ negotii ad M. Lutherum.—(Zw. Opp.)

[190] Eine Lutherische Warnung.—(L. Opp. xix. p. 391. Wider die SchwÄrmgeister.)

[191] Inter nos ipsos de religionis doctrina non consentire.—(Zw. Epp. ii. p. 287.)

[192] Viam Francofurdi capias, quam autem hac periculosiorem esse putamus.—(Ibid. p. 312.)

[193] Juvante Deo tuti.—(Zw. Epp. ii. p. 329.)

[194] Papistische als unparteische.—(Corp. Ref. i. p. 1066.)

[195] Si potes, noli adesse.—(L. Epp. iii. p. 501.)

[196] Ut veritatis splendor oculos nostros feriat.—(Zw. Epp. ii. p. 321.)

[197] See below, Book xvi. chap. ii. anno 1529.

[198] Dei nunquam fallentis, qui nos nunquam deseruit, gratiam reputavi.—(Zw. Epp. ii. p. 356.)

[199] Sabbati die, mane ante lucem, 1 Septembris.—(Ibid.)

[200] Equis conductoriis.—(Zw. Epp. ii. p. 361.)

[201] Der Tufel vere by imm gesin.—(Bulling. ii. p. 224.)

[202] Integer et sanus Basiliam pervenit.—(Zw. Epp. ii. p. 361.)

[203] Aliquos mercatorum fide dignos, comites.—(Ibid.)

[204] Ich bin 14 Tag magd und KÖchin gewesen.—(Fussl. Beytr. v. p. 313.) See her remarkable correspondence with the superintendent Rabus.—(Ibid. p. 191-354.)

[205] De jure prÆsidendi conciliis civitatum christianarum.—(Ibid. v. p. 364.) See book xvi. of this History.

[206] Per devia et sylvas, montes et valles, tutissimos et occultos.—(Ibid. p. 368.)

[207] Excepit in arce hospitio et mensa regali.—(Corp. Ref. i. p. 1096.)

[208] Subridens aliquantulum respondit: tu es nequam et nebulo.—(Sculteti Annal. ad 1529.)

[209] State Papers of Cassel.

[210] Abgetheilt zu den rÜhren.—(Bull. ii. p. 225.)

[211] Ubi unquam concilia rejicimus, verbi divini auctoritati suffulta?—(Zw. Opp. iv. p. 191.)

[212] The word Reformed is used to distinguish the doctrine and the church of Zwingle and Calvin from those of Luther.

[213] Mens et medulla verbi, mens et voluntas Dei amicta tamen humanis verbis.—(Zw. Epp. iv. p. 173.)

[214] Malum, peccatum.—(Ibid. p. 172.)

[215] De peccato originali ad Urb. Rhegium.—(Ibid. iii. p. 632.)

[216] Atque adeo ipse non negarim, aquam baptismi esse aquam regenerantem: fit enim puer ecclesiÆ, qui dudum ab ecclesia non agnoscebatur.—(Zw. Opp. iv. p. 193.)

[217] Lutherum Œcolampadem ita excepit, ut ad me veniens clam queratur, se denuo in Eccium incidisse.—(Zw. Epp. ii. p. 369.)

[218] At Melancthon, cum nimis lubricus esset et Protei in morem se in omnia transformaret, me compulit, ut sumpto calamo manu armarem.—(Ibid.)

[219] Istud colloquium sex in horas traximus.—(Ibid. 370.)

[220] Quinquaginta aut sexaginta colloquio prÆsentes.—(Zw. Opp. iv. p. 201.) Pauci arbitrii ad summum quatuor et viginti.—(Epp. ii. p. 370.)

[221] This is my body.—(Zw. Opp. iv. p. 175.)

[222] In Zwinglio agreste quiddam est et arrogantulum.—(Corp. Ref. i. p. 1097.)

[223] Insignes verbi proceres.—(Bull. ii. p. 236.)

[224] Et cupido supplex vobis Ecclesia voto Vestros cadit flens ad pedes.—(Bull. ii p. 236.)

[225] Deum esse supra mathematicam.—(Zw. Opp. iv. p. 175.)

[226] If any one denies that the body and blood of our Saviour Jesus Christ, with his soul and his divinity, and consequently the whole Jesus Christ (totum Christum), is contained in the sacrament of the Eucharist, let him be anathema.—(Council of Trent, Sess. 13.)

[227] Tota Christi persona.—(Form. concord. viii.)

[228] Qualis est carnis bovillÆ aut suillÆ.—(Scult. p. 217.)

[229] Quum prÆcipit quid, pareat mundus; et omnes osculemur verbum.—(Zw. Opp. iv. p. 176.)

[230] Man mus es thun sÆpe inculcabat.—(Ibid.)

[231] Si juberet fimum comedere, facerem.—(Ibid.)

[232] Anima non edit ipsum (corpus) corporaliter.—(Zw. Epp. ii. p. 370.)

[233] See his Commentary on St. Luke (xxii. 19, 20.)

[234] He added, that the body of Christ was in the Eucharist neither mathematically or commensurably, nor really (neque mathematice seu commensurative, neque re ipsa).—(Epist. Lamb. de Marb. col.)

[235] Si interrogo, excido a fide.—(Zw. Epp. ii. p. 177.)

[236] Invidiose loqueris.—(Bull. ii. p. 228.)

[237] Veterem suam cantilenam.—(Zw. Opp. iv. p. 221.)

[238] Verbum istud, tanquam castrense et cruentum.—(Hospin. p. 131.)

[239] Vol. III. Book ix.

[240] Non curo quod sit contra naturam, modo non contra fidem.—(Zw. Opp. iv. p. 178.)

[241] 2 Cor. v. 16.

[242] Pro carnalibus affectibus.—(Zw. Opp. iv. p. 202.)

[243] Corpus est in pane sicut gladius in vagina.—(Ibid.)

[244] Fuimus ??fa p??s?pa.—(Corp. Ref. i. p. 1098.)

[245] Quod uxorem et nigros oculos habuisset.—(Scultet. p. 225.)

[246] In Germania diuturnum contubernium egisse.—(Zw. Opp. iv. p. 202.)

[247] Having taken the form of a servant.—(Phil. ii. 7.)

[248] Ibi Zwinglius illico prosiliens.—(Scultet. p. 225.)

[249] Da, da, da. Ibi est adverbium loci.—(Scultet. p. 225.)

[250] Damit richtend ir das papstum uf.—(Zw. Opp. iii. p. 57.)

[251] Coena instabat et diremit certamen.—(Ibid. iv. p. 179.)

[252] Ad cÆpas at ollas Ægyptiacas.—(Zw. Opp. ii. part 3, p. 57.)

[253] Secundum humanam substantiam, absens coelo, cum esset in terra, et derelinquens terram cum ascendisset in coelum.—(Fulgentius to King Trasamond, lib. ii.)

[254] In loco aliquo coeli propter veri corporis modum.—(Aug. Ep. p. 57.)

[255] Quem omnes sperassemus mitiorem, interdum videbatur paulo morosior, sed citra contumeliam.—(Zw. Opp. iv. p. 201.)

[256] Non nominabimus illos.—(Scultet. p. 228.)

[257] Da hub Luther die Sammaten deck auf, und Zeigt ihm den Spruch, den er mit kreyden hett fÜr sich geschrieben.—(Osiander; Niederer's Nachrichten, ii. p. 114.)

[258] Lutherus vero ut erat fero et imperioso ingenio.—(Seck. p. 136.)

[259] Omnia humanissime et summa cum mansuetudine transigebantur.—(Zw. Opp. iv. p. 201.)

[260] Amicissime Domine, Vestra charitas, et id genus......Dixisses Lutherum et Zwinglium non adversarios.—(Zw. Opp. iv. p. 201.)

[261] Acerrimo certamine.—(Corp. Ref. i. p. 1096.)

[262] Nisi Sudor Anglicus subito Marburgum invasisset et terrore omnium animos percutisset.—(Hospin. p. 131.)

[263] Dicitur palam proclamasse.—(Corp. Ref. p. 1097.)

[264] Da arbeit der Landgraf heftig.—(L. Epp. iii. p. 512.)

[265] Unumquemque nostrum seorsim absque arbitris.—(Zw. Opp. iv. p. 203.)

[266] Compellans, rogans, monens, exhortans, postulans ut ReipublicÆ ChristianÆ rationem haberemus, et discordiam e medio tolleremus.—(Ibid.)

[267] Multa perierunt millia.—(Hospin. p. 131.)

[268] Quod nulla unquam Ecclesiarum pax constituta sit, si non in multis aliis dissentiendi a se facultatem faciant.—(Scultet. p. 207.)

[269] Es werendt keine lÜth uff Erden.—(Bull. ii. p. 225.)

[270] Idque Princeps valde urgebat.—(L. Epp. iii. p. 513.)

[271] Swinglius palam lacrymans coram Langravio et omnibus.—(Hospin. p. 136.)

[272] Vide eorum stultitiam!—(Corp. Ref. i. p. 1108.)

[273] Nos tanquam adoratores panifici Dei traduxerant.—(Zw. Opp. iv. p. 203.)

[274] Eos a communione EcclesiÆ ChristianÆ alienos esse.—(Ibid.)

[275] Nemo alteri vel inter ipsos frater erit.—(Zw. Opp. iv. p. 194.)

[276] Id testabitur posteritas.—(Ibid.)

[277] Principi illud durum videbatur.—(Ibid. p. 203.)

[278] Ne nimis mungendo, sanguinem eliceremus.—(L. Epp. in his letter written to Gerbellius on the same day—Monday.)

[279] Agnoscere quidem velimus tanquam amicos, sed non tanquam fratres.—(Zw. Opp. iv. p. 203.)

[280] Charitate quÆ etiam hosti debetur.—(Ibid. p. 190.)

[281] Indignissime affecti sunt.—(Ibid.)

[282] Quisque suam sententiam doceat absque invectivis.—(L. Epp. iii. p. 514.)

[283] Dedimus tamen manus pacis et caritatis.—(Ibid. p. 513.)

[284] Utinam et ille reliquus scrupulus per Christum tandem tollatur,—in his letter written to Gerbellius after leaving this meeting.

[285] Ut orbi Christiano notum fieret eos in omnibus fidei capitibus consentire.—(Hospin. p. 127.)

[286] Het gern ihrer Schwachheit verschont.—(Niederer Nachr. ii. p. 120.)

[287] Doch zuletz sprach er Ich will die artikel aufaller pesste stellen, sy werdens doch nicht annemen.—(Ibid.)

[288] Quod mirari non satis potuimus.—(Brentius, Zw. Opp. iv. p. 203.)

[289] Quod spiritualis manducatio hujus corporis et sanguinis unicuique Christiano prÆcipue necessaria sit.—(Scultet. p. 232.)

[290] Osiander (a Lutheran) employs the accusative, "in den rechten Verstand," which would indicate a movement towards an object that we do not possess: Bullinger and Scultet (both Reformed divines) have the dative.

[291] Bullinger and others indicate the 3d October as the day on which the articles were signed; Osiander, an eye-witness, and whose narrative is very exact, says it was the 4th, which agrees with all the other data.

[292] Hic unus in Ecclesia hÆret scrupulus.—(Corp. Ref. i. p. 1106.)

[293] Pontifici non ultra possunt sperare Lutherum suum fore.—(Zw. Opp. ii. p. 370.)

[294] Die HÄnd einander frÜntlich gebotten.—(Bull. ii. p. 236.)

[295] Ego vix et Ægre domum reversus sum.—(L. Epp. iii. p. 520.)

[296] Sic me vexante Angelo SatanÆ, ut desperarim me vivum et salvum visurum meos.—(Ibid.)

[297] Ipsam urbem in tribus locis, suffoso solo et pulvere supposito disjicit et patefecit.—(L. Epp. iii. p. 518.)

[298] Dschelalsade, quoted by Ranke.

[299] Heer predigt wider die TÜrken.—(L. Opp. (W.) xx. p. 2691.)

[300] Forte ipsum Turcam partim in isto agone cogor ferre et vincere, saltem ejus Deum, diabolum.—(L. Epp. iii. p. 520.)

[301] Angelus SatanÆ, vel quisquis est diabolus mortis ita me fatigat.—(L. Epp. iii. p. 515.)

[302] Dr. Vinet.

[303] Das Lutherthum werde so schwer, als das Papsthum.—(Zw. Epp. p. 374.)

[304] Lutherus impudens et contumax aperte est victus.—(Zw. Epp. p. 370.)

[305] Metuebant plebem suam ad quam non licuisset reverti.—(Zw. Opp. ii. p. 19.)

[306] Rommels Anmerkungen, p. 227-229.

[307] Pontificiis et catabaptistis multum displicuit consensus Marpurgi.—(Scultet. p. 208.)

[308] Carolus Caesar multo atrocius minatur et sÆvire statuit in nos, quam Turca.—(L. Epp. iii. p. 324.)

[309] Hebrews vii. 16.

[310] Legatis attribuerunt equos sex.—(Seckend. ii. p. 134.)

[311] Ut essent tutiores.—(Ibid. p. 133.)

[312] Neque suarum esse virium aut officii, ut eos ad impossibilia et noxia adigant—(Seckend. ii. p. 134.)

[313] Hortleben, von den Ursachen des deutschen Kriegs, p. 50.

[314] Libellum elegantur ornatum.—(Scultet. p. 253.)

[315] Cum obiter legisset—(Ibid.)

[316] Luke xxii. 26.

[317] Falso et maligne relatum esset—(Seckend. ii. p. 133.)

[318] Sibi non defore media quibus ad id compellerentur.—(Seckend. ii p. 133.)

[319] Tabellionis sive notarii officium.—(Ibid.)

[320] Sub capitis poena, ne pedem a diversario moveant.—(Seckend. ii. p. 133.)

[321] A famulo certior factus, rem omnem senatui aperuit—(Ibid.)

[322] Ut idem scriptum exhibeat quoque Pontifici.—(Scultet. p. 254.)

[323] Silentio conscendit equum.—(Ibid.)

[324] In vulgus sparsum aurum quatuor millia ducatorum.—(L. Epp. iii. p. 565.)

[325] Armis cogandos.—(Seckend. ii. p. 112; Maimbourg, ii. p. 194.)

[326] Oratio de Congressu Bononiensi, in Melancthonis Orationum, iv. p. 87, and CÆlestinus Hist. Concil. 1830, AugustÆ, i. p. 10. Respectable authors, Walsh, Muller, and Beausobre, incorrectly quote at full length the speeches delivered at this conference. They are amplifications; but to deny that they have some historical foundation would be flying to the opposite extreme.

[327] Non concilii decretis, sed armis controversias dirimendas—(Scultet. p. 248; Maimbourg the Jesuit, ii. p. 177.)

[328] Pontifex, ut cÆteri Christiani principes, ipsos pro viribus juvent.—(Guicciardini, xix. p. 908.)

[329] Ut Germania vi et armis opprimatur, funditus deleatur et eradicetur.—(CÆlestin. i. p. 42.)

[330] Lieber zehn mal todt seyn.—(Epp. iii. p. 526.)

[331] Auf sein eigen Fahr glauben.—(Ibid. p. 527.)

[332] Advenerant et gesta referebant.—(Seckend. ii. p. 140; Sleidan. i. p. 235.)

[333] Invicem scriptillant, dicentes: Salvator venit.—(L. Epp. iii. p. 540.)

[334] Dat de Duwel dem Bawst int Lieff fare.—(Ibid.)

[335] Infans in utero, audiente tota familia, bis vociferatus est.—(Ibid.)

[336] Dedication of Daniel to John Frederick.—(L. Epp. iii. p. 555.)

[337] Schwebt in seiner Macht, wie ein Schiff auf dem Meer, ja wie eine Wolke unter dem Himmel.—(L. Epp. iii. p. 555.)

[338] Wie wir alle unter einem Christo seyn und streiten.—(Forstenmanns, Urkundenbuch, i. p. 1.)

[339] Bucholz Geschichte Ferdinands, iii. p. 432.

[340] Sopravennero lettere di Germania che lo sollicittavano À transferirsi in quella provincia.—(Guicciardini, L. xx.)

[341] Natali suo quem semper felicem habuit.—(Seckend. ii. p. 150.)

[342] Omnibus viribus, ingenio, et facultatibus suis PontificiÆ dignitatis et RomanÆ EcclesiÆ perpetuum fore defensorem.—(Coelestin. Hist. Comit. Aug. 16.)

[343] Letter to M. L'Admiral, 25th February.—(Legrand, Histoire du Divorce, iii. p. 386.)

[344] Tanquam columbÆ, adveniente aquila, dispergentur.—(Rommel Anmerkungen, p. 236.)

[345] Ego famam de qua scribis intelligo nimis veram esse, morior enim quotidie.—(Corp. Ref. ii. p. 122.)

[346] Cum copiis quas habitant per Tyrolensem ditionem incedenti occurrere et Alpium transitum impedire.—(Seckend. ii. p. 150.)

[347] Cum hÆc comitia pro concilio aut conventu nationali haberi videantur.—(Seckend. ii. p. 17.—Letter to the Elector, Corp. Ref. ii. p. 26.)

[348] Different projects will be found in Forstenmanns Urkundenbuch, i. p. 63-108, and in the Corp. Ref. iv. p. 973, sqq. Those that were presented were doubtless the Articuli non concedendi, Articles not to be conceded. They treat of the communion in both kinds, of celibacy, the mass, orders, the pope, convents, confession, distinction of meats, and of the sacraments.—(Corp. Ref. iv. p. 981.)

[349] Mirantibus hominibus.—(Seck. ii. p. 153.)

[350] We have attempted a very feeble translation of the second stanza.

[351] Qui tristem etiam et abjectum animum erigere et exhilarare, et velut e????s???e?? possent.—(Scult. p. 270.)

[352] Sed erat qui diceret: Tace tu, habes malam vocem.—(L. Epp. iv. p. 2.)

[353] Omnibus sepositis aliis rebus.—(L. Epp. iii. p. 564.)

[354] Zum kreutz kriechen werden.—(Mathesius Pred. p. 91.) The allusion is to the cross embroidered on the Pope's slipper.

[355] Iter Coloniam versus decrevisse.—(Epp. Zw. May 13.)

[356] Alii censent CÆsarem debere, edicto proposito, sine ulla cogitatione damnare causam nostrum.—(Corp. Ref. ii. p. 57.)

[357] Instructio data CÆsari dal Reverendissimo Campeggio.—(Ranke, iii. p. 288.)

[358] Sich die Spanier zu Inspruck unflÄthig gehalten.—(Corp. Ref. ii. p. 56.)

[359] Semper vacillaturum de vera et certa salutis adipiscendÆ ratione.—(Seck. ii. p. 57.)

[360] Ut mascule ageret, sex mille equitum, prÆsidium ei offerentes.—(Seck. ii. p. 156.)

[361] Ibi habentur de nostris cervicibus comitia.—(Corp. Ref. ii. p. 45.)

[362] Seckendorf.

[363] Omnes alliciebat.—(Cochloeus, p. 191.)

[364] Rogantibus Augustanis publice in templum Dominicorum.—(Seck. Lat. p. 193.)

[365] TÄglig in den kirchen, unverstÖrt; dazu kommt sehr viel Volks.—(Corp. Ref. ii. p. 53.)

[366] Clamant et vociferantur. Audires homines stupidissimos atque etiam sensu communi carentes.—(Ibid. p. 86.)

[367] Urebat hoc pontifices.—(Scultet. p. 271.)

[368] ?? ????e?e?? miris machinis oppugnant.—(Corp. Ref. ii. p. 70.)

[369] Evangelicos omnes obtriturum.—(Scultet. p. 269.)

[370] These instructions may be found in Coelestin, i. p. 50, and Forstemann Urk. i. p. 220.

[371] Quidquid duri Electori denuntiabant suo veluti nomine et injussi dicebant.—(Seck. ii. p. 156.)

[372] Den nÄchsten heim zu reiten.—(Corp. Ref. ii. p. 88.)

[373] L. Epp. iv. p. 18.

[374] Nullas materias disputabiles a nobis doceri.—(Corp. Ref. ii. p. 72.)

[375] Quo modo plane inenarrabili atque mirifico.—(Ibid. p. 74.)

[376] In cujus urbe jam sumus hospites.—(Ibid. p. 46.)

[377] Sed noster senex difficilis est.—(Ibid.)

[378] Ein fÜgsamer Anfang der Niderbrengung des Evangelii.—(Ibid. p. 76.)

[379] Quo carere non possit.—(Seck. p. 156; Muller, Hist. Prot. p. 506.)

[380] Ut sub anathemate cogam te in regulas servandi corpusculi tui.—(L. Epp. iv. p. 16.)

[381] Ideo enim Sabbatum voluit tam rigide prÆ cÆteris servari.—(Ibid.)

[382] More rhetorically. Feci aliquande ??t?????te??? quam CoburgÆ scripseram.—(Corp. Ref. ii. p. 40.)

[383] Quia Eckius addidit d?a?????t?ta? d?a???? contra nos.—(Corp. Ref. p. 45.)

[384] In Apologia quotidie multa mutamus.—(Ibid. p. 60.)

[385] Mathesius Predigten, p. 92.

[386] Longe amÆnissimus et studiis commodissimus.—(L. Epp. iv. p. 2.)

[387] Orabo igitur et plorabo, non quieturus donec, &c.—(L. Epp. iv. p. 2.)

[388] This letter, which is a masterpiece of its kind, may be found in Luther's Epp. iv. p. 41, and also in Riddle's "Luther and his Times," p. 268.

[389] Per ejus sudores aluit et finxit qualis sum.—(Epp. iv. p. 33.)

[390] To Gasp. of Teutleben, 19th June.—(L. Epp. iv. p. 37.)

[391] An seine Tischgesellen.—(L. Epp. iv. p. 7.)

[392] Sed serio et necessario joco qui mihi irruentes cogitationes repelleret.—(L. Epp. iv. p. 14.)

[393] EswÄchst jetz daher die zart Jugend von KnÄblin un Maidlin.—(Ibid. p. 21.)

[394] Ut plurimos Lansknecktos, prorsus vi repellere cogar, qui insalutati non cessant obstrepere.—(L. Epp. iv. p. 10.)

[395] Pestis eram vivus, moriens ero mors tua, Papa.—(L. Opp. xx. p. 164.)

[396] Tantum lictorem suum in hÆreticos.—(Epp. iv. p. 10.)

[397] Magnum acervum conclusionum congessit.—(Corp. Ref. p. 39.)

[398] Cum uxoratis presbyteris tuis privatim colloqui non intendimus.—(Corp. Ref. ii. p. 82.)

[399] Nos non minus sumus monachi quam vos in illa arce vestra.—(Ibid. p. 146.)

[400] Und dennoch Tag und Nacht voll und toll seyn.—(Ibid. p. 79.)

[401] In gemein in aller FÜrsten und Stadte NÄmen.—(Corp. Ref. ii. p. 88.)

[402] Die constitutiones canonicÆ den Kaysern verbieten zu richten und sprechen in geistlichen sachen.—(Ibid. p. 66.)

[403] De Lutheranis furoribus......sua ipsi mole ruent.—(Zw. Epp. ii. p. 432.)

[404] Hinc LatinÆ resumuntur cantiones, repetuntur sanctÆ vestes.—(Zw. Epp. ii. p. 457.)

[405] Cattus inter sacrum et saxum stat, et de sociis magis quam hostibus solicitus est.—(Ibid.)

[406] Keine Kirche und kein Regiment.—(Corp. Ref. ii. p. 95.)

[407] Wo Sachsen, Hessen, und andere Lutherische nit hie wÄren.—(Corp. Ref. ii. p. 89.)

[408] Minatur nobis Satan grande exitium.—(Ibid. p. 92.)

[409] Er wolte es machen, wie es Ihm eben wÄre.—(Ibid. p. 88.)

[410] Neu aufgerichte Ketten und StÖck.—(Ibid. p. 66.)

[411] Mit sammet und seide auf's kostlichst ausgestrichen.—(Ibid.)

[412] Den jungen FÜrsten zu neubourg ihre wappen abgerissen.—(Corp. Ref. ii. p. 55.)

[413] Vor zehn Jahren in Sinn gehalt.—(Ibid. p. 66.)

[414] Gehen nicht mehr in die HaÜser und schrieben an die ThÜr.—(Ibid. p. 89.)

[415] CÆsarem instructum arte pontificum quÆrere causas morÆ.—(L. Epp. iv. p. 31.)

[416] Das hat Kais. Maj. wohl gefallen.—(Forstemann, Urkunden. i p. 246.)

[417] Alle stund die Wagen, der Tross und viel gesinds nact einander harein.—(Corp. Ref. ii. p. 90.)

[418] Finden aber wenig Frenden feuer.—(Ibid.)

[419] Zu morgens, um fÜnf Uhr.—(F. Urkunden. i. p. 263.)

[420] Ab Electorum filiis qui procurrerant rogatus.—(Seck. ii. p. 101.)

[421] Mox ab equis descenderunt.—(Cochloeus.)

[422] Auf ein ort geruckt.—(F. Urkunden. i. p. 256.)

[423] Primum constantiÆ specimen.—(Seck. ii. p. 101.)

[424] Prelatorum autem negligentiam accusaret.—(Ibid.)

[425] Conscendentem juniores principes adjuverunt.—(Ibid. and F. Urkunden. i. p. 258.)

[426] Bekleit von gold.—(F. Urkunden. i. p. 258.)

[427] Viel sammete unde seiden RÖcke.—(L. Opp. xx. p. 201.)

[428] Noster princeps de more prÆtulit ensem.—(Corp. Ref. ii. p. 118.)

[429] Omnium oculos in se convertit.—(Seck. ii. p. 160.)

[430] Totus gemmis coruscabat.—(Ibid.)

[431] Ein kilen Spanisch HÜtlein.—(F. Urkunden, i. p. 260.)

[432] Antea in imperio non erat visa.—(Seck. ii. p. 160.)

[433] Ingressus est in urbem intra octavam et nonam.—(Ibid. p. 114.)

[434] Da entsetzt sich K. M. Hengst fÜr solchem Himel.—(F. Urkunden. i. p. 261.)

[435] Ihr hand aufgehebt.—(Ibid.)

[436] Cardinalem legatus castigatum abegit.—(Seck. ii. p. 161.)

[437] Ad conclave suum.—(Corp. Ref. p. 106 and 114.)

[438] Die beede alte FÜrsten zum hÖchsten entsetz.—(Ibid.)

[439] Se non posse cibo verbi Dei carere, nec sana conscientia Evangelium negare.—(Corp. Ref. p. 115.)

[440] In FranzÖsischer Sprache.—(Ibid. p. 107.)

[441] Sich darob etwas angerÖt und erhitzt.—(Corp. Ref. ii. p. 115.)

[442] K. M. gewissen sey aber kein Herr und meyster uber ihr gewissen.—(Ibid. p. 115.)

[443] Ut simpliciter, ita magnanimiter, says Brenz.—(Ibid.)

[444] Es wÄre Spanisch oder FranzÖsisch und dazu eines Landes minder.—(Corp. Ref. ii. p. 114.)

[445] Et saltem in honorem Dei illud facerent—(Corp. Ref. ii. p. 116.)

[446] Persistit CÆsar in postulatione, persisterunt illi in recusatione.—(Ibid. 115.)

[447] A sÆvitia Legati Romanensium captivi.—(Corp. Ref. ii. p. 116.)

[448] Hinc secutÆ sunt gravissimÆ minÆ, jactatÆ sÆvissimÆ CÆsaris indignationes.—(Ibid.)

[449] Quiete sibi opus esse dicens, responsum in diem alterum distulit—(Seck. ii. p. 162.)

[450] Hat nÄchten uns aufwecken lassen.—(Corp. Ref. ii. p. 106.)

[451] Wie die Juden die Schlange haben angebethet.—(Ibid. p. 111.)

[452] Heute zu sieben Uhren sind gemeldete FÜrsten.—(Corp. Ref. iii. p. 107.)

[453] CÆlestin. i. p. 82.

[454] Ut vassalli et principes imperii.—(Cochloeus, p. 192.)

[455] Sie wolle sehen, ob sie I. M. gehorchsam leisten oder nicht.—(Corp. Ref. ii. p. 108.)

[456] Clericaliter, detonso capillo.—(Zw. Epp. ii. p. 471.) Nudo capite sub meridÍani solis ardoribus.—(Pallavicini, i. p. 228.)

[457] 2 Timothy iii. 5.

[458] Sarpi, Council of Trent, i. p. 99.

[459] Ut mox altera die, cum salvo-conductu, Lutherani abirent domum.—(Cochl. p. 193.)

[460] Pacis et concordiÆ avidi, supplicarunt ejus majestati ut sedata ira.—(Ibid.)

[461] Maximus populi concursus amplissima Æde.—(Ibid.)

[462] Nec se illo animÆ nutrimento carere.—(Coelestinus Hist. Comit. i. p. 88; Forst. Urkunden. i. p. 283.)

[463] CÆsar a meridie.—(Seck. p. 165.) Den gangen Tag.—(Corp. Ref. ii. p. 113.)

[464] Eo ipso die conciones continuatÆ.—(Seckend. p. 165.)

[465] CÆsare omnes tam papistarum quam evangelicorum conciones.—(Corp. Ref. ii. p. 116.)

[466] Qui tantum recitent Evangelium et epistolam ??aat????.—(Corp. Ref. ii. p. 119.)

[467] Non sumus parochi Augustanorum, added he.—(Corp. Ref. ii. p. 119.)

[468] Vide miram sapientiam Aulicorum.—(Ibid.)

[469] Ut de remediis propulsandÆ injuriÆ cogitent.—(Seck. ii. p. 105.)

[470] Ob je einer einen Prediger in seiner Herberg fur sich predigen liess.— (Corp. Ref. ii. p. 113.)

[471] Per tubicines et heraldum.—(Sturmius, Zw. Epp. p. 466.)

[472] HÖrt, HÖrt.—(Corp. Ref. ii. p. 124.)

[473] Omnes hunc avidissime expectant.—(Ibid. p. 116.)

[474] ChimÆram aut Tragelaphum aliquem expectamus.—(Ibid.) The Tragelaph is a fabulous animal partaking of the nature of a goat and a stag. Representations of it were common on drinking-bowls and goblets among the ancient Greeks.

[475] Multos deterreat—(Sturm to Zwingle, Epp. p. 466.)

[476] Arrectis auribus.—(Corp. Ref. ii. p. 116.)

[477] Quid novi novus concionator allaturus sit.—(Ibid. p. 117.)

[478] Sic habes concionatorem neque evangelicum neque papisticum, sed nudum textualem.—(Ibid.)

[479] Rident omnes, et certe res valde ridicula est.—(Ibid.)

[480] Paucula quÆdam, eaque puerilia et inepta, nec Christiane, abaque fundamento verbi Divini et consolatione.—(Seck. ii. p. 165.)

[481] Dormire solet usque ad nonam aut decimam.—(Corp. Ref. ii p. 117.)

[482] Ibi videas hic Gallos, hic Hispanos, hic Ethiopes, illic etiam Ethiopissas, hic Italos, illic etiams Turcas, aut quos vocant Stratiotas.—(Corp. Ref. ii. p. 117.)

[483] Hac ratione, Deo ejusque verbo silentium est impositum.—(Seck. ii.p. 165.)

[484] Ut nisi sanguinem biberint, vivere non possint.—(Seck. ii. p. 165.)

[485] Magnum omnino periculum est.—(Corp. Ref. ii. p. 118.)

[486] Ea fides vivificabit et consolabitur vos, quia Magni Regis estis legati.—(L. Epp. iv. p. 59.)

[487] Sarpi, Hist. Council of Trent, book i. p. 99.

[488] 2 Kings v. 18. Exemplo Naamanis.—(Seck. ii. p. 167; Sarpi, p. 99.)

[489] Ne ablato Spiritus vehiculo, quod est verbum Dei, Spiritus Sanctus ad Augustam prÆ pedum imbecillitate pervenire non possit.—(Corp. Ref. ii. p. 116.)

[490] Abstinendo ab adoratione hostiÆ.—(Seck. ii. p. 119.)

[491] Erant enim chori fores clausÆ, nec quisquam orationi interfuit.—(Corp. Ref. ii. p. 120.)

[492] Diabolica persuasione eliminant, et ad scurrilia ac impudica quÆque deducunt.—(Pallavicini, Hist. Trid. C. i. p. 23.)

[493] Exacuant gladios quos in perversos illos perturbatores.—(Corp. Ref. ii. p. 120.)

[494] Nisi eradicata funditus per gladium hÆresi illa.—(Corp. Ref. ii. p. 120.)

[495] Protestantes etiam ad offerendum munuscula in altari, ut moris erat, accessisse, sed cum risu.—(Spalat. Seck. ii. p. 167.)

[496] Ut nostros principes ab importuna violentia retineamus.—(Corp. Ref. ii. p. 120.)

[497] Imperator cum omnibus in curiam vectus est.—(Sturm to Zw. Epp. ii. p. 430.)

[498] Ex volucrum monedularumque regno.—(L. Epp. iv. p. 13.)

[499] Nicht anders dann zu Raub, Brandt, und Krieg.—(F. Urkunden. i. p. 307.)

[500] Cohortatus est ad intrepidam causÆ Dei assentionem.—(Seck. ii. p. 108.)

[501] Isaiah viii. 10.

[502] Mane remotis omnibus consiliariis et ministris.—(Seck. ii. p. 169.)

[503] Precibus ardentissimis a Deo successum negotii petiisset.—(Ibid.)

[504] QuÆ cum admiratione legisse dicuntur.—(Seck. ii. p. 169.)

[505] Si acturi sunt secreto et inter sese, nulla publica disputatione vel audientia.—(L. Epp. iv. p. 43.)

[506] Hispanis persuasum esse Lutheranos impie de Sanctissima Trinitate.—(Ex relatione Spalati in Seck. ii. 165.)

[507] Non adeo per eos Ecclesiam Catholicam oppugnari, quam vulgo putaretur.—(Ibid. 100.)

[508] Mit beider Gestalt sacraments oder des Plaffen und MÖnch Ehe— (Corp. Ref. ii. p. 123.)

[509] Die Sache in einer Enge und Stille vorzu nehmen.—(Ibid.)

[510] Coelestin, Hist. Comit. August. p. 193. Intelligo hoc t??? a???e?ea? moliri, ut omnino nihil agatur de negotiis ecclesiasticis.—(Corp. Ref. ii. p. 57.)

[511] Ac plane putarit p????te??? esse quam ut ferre possent adversarii.—(Ibid. p. 140.)

[512] Dasselbige abgeschlagen.—(Corp. Ref. ii. p. 127.)

[513] Argentinenses ambierunt aliquid ut excepto articulo sacramenti susciperentur.—(Ibid. p. 155.)

[514] Non principum nomine edi sed decentium qui theologi vocantur.—(Camer. p. 120.)

[515] Landgravius subscribit nobiscum, sed tamen dicit sibi, de sacramento, a nostris non satisfieri.—(Corp. Ref. ii. p. 155.)

[516] Confessioni tantum subscripserunt Nuremberga et Reutlingen.—(Corp. Ref. ii. p. 155.)

[517] Decretum est ut publicÆ recitandÆ concessio ab Imperatore peteretur.—(Seck. ii. p. 169.)

[518] Rubore suffundor non mediocri, quod nos, prÆ illis mendici, &c.—(Corp. Ref. ii. p. 125.)

[519] Cursitabat hinc inde, perreptans ac penetrans.—(Cochl. Phil. 4. in Apol.)

[520] Addebat Epilogum plane sanguine scriptum.—(Corp. Ref. ii. p. 126.)

[521] Securi sunt quasi nullus sit Deus.—(Ibid, p. 156.)

[522] Melancthon a CÆsare, Salisburgensi et Campegio vocatus est.—(Zwi. Epp. ii. p. 473.)

[523] Ut cum mitigarit tam multa, cedat et reliqua.—-(Ibid.)

[524] Ne que unquam tam variis sectarum turbinibus navicula Petri fluctuaverit.—(Seck. ii. p. 169.)

[525] Oratio valde lugubris et miserabilis contra Turcas.—(Corp. Ref. ii. p. 154.)

[526] Verum etiam ad animÆ dispendium aut salutem Æternam.—(Seck. ii. p. 189.)

[527] Ihre Seele, Ehre und Glimpf belanget.—(Corp. Ref. ii. p. 128.)

[528] Viderant enim eum subinde aliquid illi in aurem insusurrare.—(Seck. ii. p. 169.)

[529] Zum dritten mal heftig angehalten.—(Corp. Ref. ii. p. 128.)

[530] Circumsistebant CÆsarem magno numero cardinales et prÆlati ecclesiastici.—(Seck. ii. p. 169.)

[531] Non quidem publice in prÆtorio, sed privatim in palatio suo.—(Corp. Ref. ii. p. 124.)

[532] Non modo suspirantem sed profundentem lacrymas conspexi.—(Camer. p. 121.)

[533] Brentius assidebat hÆc scribenti, una lacrymans.—(Corp. Ref. ii. p. 126.)

[534] RomÆ quÆdam mula peperit, et partus habuit pedes gruis. Vides significari exitium RomÆ per schismata.—(Corp. Ref. ii. p. 126.)

[535] Gaudeo PapÆ signum datum in mula puerpera, ut citius pereat.—(L. Epp. iv. p. 4.)

[536] Hic consumitur omne mihi tempus in lacrymis et luctu.—(Corp. Ref. ii. p. 126.)

[537] Versamur hic in miserrimis curis et plane perpetuis lacrymis.—(Ibid. p. 140.)

[538] Mira consternatio animorum nostrorum.—(Ibid.)

[539] Ex eremo tacita.—(L. Epp. iv. p. 51.) It is thus he dates his letter.

[540] Assidue autem illa diligentiore verbi Dei tractatione alit.—(Corp. Ref. ii. p. 159.)

[541] Nullus abit dies, quin ut minimum tres horas easque studiis optimas in orationibus ponat.—(Ibid.)

[542] Semel mihi contigit ut orantem eum audirem.—(Corp. Ref. ii. p. 159.)

[543] Tanta spe et fide ut cum patre et amico colloqui sentiat.—(Ibid.)

[544] Tum orantem clara voce, procul stans, audivi.—(Ibid.)

[545] Ardebat mihi quoque animus singulari quodam impetu.—(Corp. Ref. ii. p. 159.)

[546] Hic coepi cogitare tristia, suspirans, vos aliquid mali me celare velle.—(L. Epp. iv. p. 60.)

[547] 2 Tim. iii. 12; Philip. ii. 12, 13; John x. 17, 18; Matth. xvi. 18; Psalm xlvi. 1, 2; 1 John iv. 4; Psalm lv. 23; xxvii. 14; John xvi. 33; Luke xvii. 5; Psalm xxxii. 11; cxlv. 18, 19; xci. 14, 15; Sirach. ii. 11; 1 Maccab. ii. 61; Matth. vi. 31; 1 Peter v. 6, 7; Matth. x. 28; Rom. iv. and vi.; Heb. v. and xi.; 1 Sam. iv. 18; xxxi. 4-8; ii. 30; 2 Tim. ii. 17, 18, 19; i. 12; Eph. iii. 20, 21. Among these passages will be observed two verses taken from the Apocrypha, but whose equivalents might easily be found in the Word of God.

[548] Sed orandi tempus non sinebat irasci, et ira non sinebat orare.—(L. Epp. iv. p. 46.)

[549] Nec vellem, nec consultum esset, in nostra manu esse.—(L. Epp. iv. p. 46.)

[550] The Confession revised and corrected.

[551] Deus posuit eam in locum quendam communem, quem in tua rhetorica non habes nec in philosophia tua; is vocatur fides.—(L. Epp. iv. p. 53.)

[552] Tantum est opus fide, ne causa fidei sit sine fide.—(Ibid. p. 61.)

[553] WittembergÆ scribunt, tam diligenter ibi Ecclesiam orare.—(L. Epp. iv. p. 69.)

[554] Capiebat forsan ducentos.—(Jonas, Corp. Ref. ii. p. 157.)

[555] Sarpi, Hist. Council. Trent. i. p. 101.

[556] LÆto et alacri animo et vultu.—(Scultet. i. p. 273.)

[557] Ante decennium in conventu Wormatensi.—(Corp. Ref. ii. p. 153.)

[558] CÆsar Latinum prelegi volebat.—(Seck. ii. p. 170.)

[559] Qui clare, distincte, tarde et voce adeo grandi et sonora eam pronunciavit.—(Scultet. p. 276.)

[560] Ad unam veram concordem religionem, sicut omnes sub uno Christo sumus et militamus.—(Confessio, PrÆfatio. Urkunden. i. p. 474.)

[561] Causam dicturos in tali generali, libero, et Christiano concilio.—(Ibid. p. 479.)

[562] Et tamen tres sunt personÆ ejusdem essentiÆ.—(Ibid. p. 682.)

[563] Vitium originis, afferens Æternam mortem his qui non renascuntur.—(Confessio, PrÆfatio. Urkunden. i. p. 483.)

[564] Unus Christus, vere Deus, et vere homo.—(Ibid.)

[565] Quod homines non possint justificari coram Deo, propriis viribus, meritis, aut operibus, sed gratis, propter Christum, per fidem.—(Ibid. p. 484.)

[566] Congregatio sanctorum et vere credentium.—(Ibid. p. 487.)

[567] Ad veram unitatem EcclesiÆ, satis est consentire de doctrina Evangelii et administratione sacra mentorum, nec necesse est, &c.—(Ibid. p. 486.)

[568] Quod corpus et sanguis Christi, vere adsint et distribuantur vescentibus in coena Domini.—(F. Urkund. i. p. 488.)

[569] De quibus rebus olim parum docebant concionatores; tantum puerilia et non necessaria opera urgebant.—(F. Urkund. i. p. 495.)

[570] Non tantum historiÆ notitiam, sed fidem quÆ credit non tantum historiam, sed etiam effectum historiÆ.—(F. Urkund. i. p. 498.)

[571] Nihil inesse quod discrepat a Scripturis vel ab Ecclesia Catholica, vel ab Ecclesia Romana, quatenus ex Scriptoribus nota est.—(Ibid. p. 501.)

[572] Verum etiam in area inferiori et vicinis locis exaudiri potuerit.—(Scultet. p. 274.)

[573] Jonas scribit vidisse se vultus omnium de quo mihi spondet narrationem coram.—(L. Epp. iv. p. 71.)

[574] L. Epp. iv. p. 82.

[575] Nonnulli incommode commiscuerunt potestatem ecclesiasticam et potestatem gladii; et ex hac confusione, &c.—(Urkunden. Confes. Augs. i. p. 539.)

[576] Coacti sunt ostendere discrimen ecclesiasticÆ potestatis et potestatis gladii.—(Ibid.)

[577] Politica administratio versatur enim circa alias res quam Evangelium; magistratus defendit non mentes sed corpora——et coercet homines gladio.—(Urkund. Confess. Aug. i. p. 541.)

[578] Non igitur commiscendÆ sunt potestates ecclesiasticÆ et civilis.—(Ibid.)

[579] Greek, p???te?a .—(Philip. iii. 20. Scott and Henry Comment.)

[580] Excludere a communione EcclesiÆ, sine vi humana sed verbo.—(Urkund. Confes. Augs. i. p. 544.)

[581] Nec catholicis episcopis consentiendum est, sicuti forte falluntur, aut contra canonicas Dei scripturas aliquid sentiunt—(Urkund. Confes. Augs. i. p. 544.)

[582] Mit grosser Stille und Ernst.—(BrÜch's Apologie, p. 59.)

[583] Concessuros omnia quÆ ad dignitatem Episcoporum stabiliendam pertinent.—(Corp. Ref. ii. p. 431.)

[584] Nullum detractavimus onus, quod sine scelere suspici posset.—(Ibid.)

[585] Solum verbum Dei condit articulos fidei.

[586] Satis attentus erat CÆsar. (Jonas in Corp. Ref. ii. p. 184.)

[587] Cum nostra confessio legeretur, obdormivit. (Brentius in Corp. Ref. ii. p. 245.)

[588] The Latin copy, deposited in the archives of the imperial house, should be found at Brussels; and the German copy, sent afterwards to the Council of Trent, ought to be in the Vatican.

[589] Gnedichlich vernohmen. (F. Urkunden, ii. p. 3.)

[590] Cum incredibili protestantium gaudio. (Seck. ii. p. 170.)

[591] Mihi vehementer placet vixisse in hanc horam. (L. Epp. iv. p. 71.)

[592] GrÖsser und hÖher Werk. (Mathesius, Hist. p. 93-98.)

[593] In still angeredet und gebethen. (Corp. Ref. ii. p. 143.)

[594] BrÜcks Geschichte der Handl. in den Sachen des Glaubens zu Augsbourg. (FÖrstemann Archiv. p. 50.)

[595] Multi episcopi ad pacem sunt inclinati. (L. Epp. iv. p. 70.)

[596] Illa quÆ recitata sunt, vera sunt, sunt pura veritas; non possumus inficiari. (Corp. Ref. ii. p. 154.)

[597] So hab man Im vor nicht gesagt. (Mathes. Hist. p. 99.)

[598] Mit Propheten und Aposteln schriften——nicht. (Ibid.)

[599] CÆsar sibi fecit nostram confessionem reddi Italica et Gallica lingua. (Corp. Ref. ii. p. 155.) The French translation will be found in FÖrstemann's Urkunden, i. p. 357.—Articles principaulx de la foy.

[600] Perrumpet in omnes aulas Principum et Regum. (L. Epp. iv. p. 96.)

[601] Epistle to the Elector of Mentz. (Ibid. p. 74.)

[602] Igitur absolvo vos in nomine Domini ab isto conventu. (L. Epp. iv. p. 96.)

[603] Vellem ego sacrificium esse hujus novissimi concilii, sicut Johannes Huss ConstantiÆ. (Ibid. p. 110.)

[604] Sed catastrophen illi tragicam, nos comicam expectamus. (Ibid. p. 85.)

[605] Sic Satan chorda semper oberrat eadem, et mille-artifex ille non habet contra Christum, nisi unum illud elumbe robur. (Ibid. p. 100.)

[606] Sed quod unus monachus debeat nos reformare omnes. (Corp. Ref. ii. p. 155.)

[607] Aus dem Loch und Winckel. (L. Opp. xx. p. 307.)

[608] Quotidie confluunt huc sophistÆ ac monachi. (Corp. Ref. ii. p. 141.)

[609] Nos hic soli ac deserti. (Ibid.)

[610] Nos, si pecuniam haberemus, facile religionem quam vellemus emturos ab Italis. (Corp. Ref. ii. p. 156.)

[611] Heute vor dem morgenessen. (Ibid. p. 143.)

[612] Es sind unter uns StÄdten, viel practica und Selt Sames wesens. (Corp. Ref. ii p. 151.)

[613] Ohne Verletzung der gewissen gegen Gott. (F. Urkunden. ii. P. 6.)

[614] Adversarii nostri jam deliberant quid velint respondere. (Corp. Ref. ii. 26th June.)

[615] Rem agendam esse vi, non audiendam causam. (Ibid. p. 154.)

[616] Hi sunt duces, et quidem acerrimi alterius partis. (Ibid.)

[617] Omnes unus gubernat rusticus. (Corp. Ref. 26th June p. 176.)

[618] Cardinel, Churstusanen, Pracht und KÜchen. (BrÜck Apol. p. 63.)

[619] Wir wokten antvorten mit einer Schrift mit Rubricken geschrieben. (Corp. Ref. ii. p. 147.)

[620] Non venit in senatum. (Corp. Ref. ii. p. 175.)

[621] Quidam etiam suos ineruditos et ineptos.

[622] See the document extracted from the archives of Bavaria in F. Urkunden. ii. p. 9.

[623] Konnen den Kaiser nicht uber Gott setzen. (L. Epp. iv. p. 83.)

[624] Romischen Kaiser, Vogt, Advocaten und Obristen Beschirmer der kirken. (F. Urkunden. ii. p. 10.)

[625] Tahiti for instance.

[626] Patres, Patres, Patres; Ecclesia, Ecclesia; usus, consuetudo, prÆterea e Scriptura nihil. (L. Epp. iv. p. 96.)

[627] Pronuntiabit CÆsar contra vos. (Ibid.)

[628] Quadam tristitia et quasi desesperatione vexatur. (Corp. Ref. ii. p. 163.)

[629] Quid nobis sit sperandum in tantis odiis inimicorum. (Ibid. p. 146.)

[630] Legati Norinberg ad Senatum. (Corp. Ref. ii. p. 161.)

[631] Melancthon ad Duc. Sax. Elect. (Ibid. p. 162.)

[632] Principes nostri miserunt nos ad R. D. V. (Ibid. p. 171.)

[633] Pervenerunt ad nos propositiones quÆdam ItalicÆ satis LutheranÆ. (Ibid. p. 163.)

[634] Istis Germanis asinis, nobis in hac parte obgannientibus. (Ibid.)

[635] Hispanici proceres prÆclare et sapienter responderunt CÆsari. (Corp. Ref. ii. p. 179.)

[636] ? ?de?f? ??t???at???? studet nobis placare fratrem. (Ibid. p. 178.)

[637] See the Corp. Ref. ii. p. 168

[638] Dogma nullum habemus diversum ab Ecclesia Romana. (Ibid. p. 170.)

[639] Quam quia EcclesiÆ RomanÆ dogmata summa constantia defendimus. (Ibid.)

[640] Vel si recusabitis nos in gratiam recipere. (Ibid.)

[641] At certe pro mea persona, ne pilum quidem cedam. (L. Epp. iv. p. 88.)

[642] Neque enim juvabimur ni deserti prius simus. (Ibid. p. 91.)

[643] Certe jamdudum coram vidissetis me. (Ibid. p. 98.)

[644] Ego multos prehensare soleo et Campegium etiam. (Corp. Ref. ii. p. 193.)

[645] Propero enim ad Campegium. (Ibid. p. 174.)

[646] Se nihil posse decernere, nisi de voluntate principum GermaniÆ. (Corp. Ref. ii. p. 174.)

[647] Forte ad legatum veniebant Eccius et Cochloeus. (Ibid. p. 175)

[648] Nostra Confessio ad Romam per veredarios missa est. (Corp. Ref. ii. pp. 186, 219.)

[649] An plura velimus CÆsari prÆponere controversa quam fecerimus. (Ibid. p. 188.)

[650] Melancthonis Judicium. (Corp. Ref. ii. p. 182.)

[651] Aus Gottes Wort, weiter bericht zu thun. (F. Urkundenbuch, ii. p. 19.)

[652] Bis die convenire dicuntur. (Zw. Epp. ii. p. 472.)

[653] Eccius cum sua commanipulatione. (Corp. Ref. ii. p. 193.)

[654] Longum et plenum conviciis scriptum. (Ibid.)

[655] Adeo confusa, incondita, violenta, sanguinolenta et crudelis ut puduerint (Corp. Ref. ii. p. 198.)

[656] Hodie auctoribus ipsis Sophistis, a CÆsare rursus esse redditam ut emendetur et civilius componatur. (Ibid.)

[657] Nostra confessione ita stupidos, attonitos, et confusos. (Ibid.)

[658] Corp. Ref. ii. p. 206; F. Urkund. ii. p. 93.

[659] Mit reden und Gebehrden prÄchtig erzeigt. (Ibid. p. 207.)

[660] Minas diras promissis ingentibus adjiciens. (Zw. Epp. ii. p. 484.)

[661] Venimus huc, ego pridie solemnitatis Divi Johannis, Capito die dominica sequente. (Zw. Epp. ii. p. 472.)

[662] Rumor apud nos est, et te cum tuis Helvetiis comitia advolatarum. (Ibid. pp. 431, 467.)

[663] Ita latent ut non quibuslibet sui copiam faciant. (Corp. Ref. p. 196.)

[664] Capito et Bucarus adsunt. Id hodie certo comperi. (Ibid.)

[665] CinglianÆ civitates propriam Confessionem obtulerunt CÆsari. (Corp. Ref. p. 187.) This Confession will be found in Niemeyer, Collectio Confessionum, p. 740.

[666] Ingenue ac fortiter; citra procaciam tamen et sannas, id fateri et dicere quod res est. (Zw. Epp. ii. p. 485.)

[667] See Niemeyer Coll. Conf. p. 16.

[668] Pedatum et mitratum genus Episcoporum, id esset in Ecclesia, quod gibbi et strumata in corpore. (Ibid.) Zwingle compares the bishops to the dry and fruitless props that support the vines.

[669] Dicas simpliciter mente captum esse. (Corp. Ref. p. 193.)

[670] Zwinglius mihi sane placet, et Bucerus. (L. Epp. iv. p. 110.)

[671] Veniemus quo et quando tu voles. (Corp. Ref. ii. p. 208.)

[672] Una tamen omnium vox: Revertimini ad Ecclesiam. (Zw. Epp. ii. p. 484.)

[673] Colloquium ejus nondum frui potuisse. (Seck. ii. p. 154.)

[674] Apparuit CÆsar majestate......insignitus vestibus suis imperialibus (Corp. Ref. ii. p. 242.)

[675] MÜller, Gesch. der Protestation, p. 715.

[676] Hebrews xi. 33, 34.

[677] Unter dem Heerpannyr Jesu Christi. (Ibid. p. 134.)

[678] Etiamsi more subeunda tibi foret ob Christi gloriam. (Corp. Ref. ii. 228. L. P. Roselli.)

[679] Luke x. 18.

[680] Gottes Wort keines wegs durch weltlich Schwert. (F. Urkund. ii. p. 82.)

[681] Sie wollen ihnen an ihrem BlÜte genÜgen lassen. (Ibid. p. 90.)

[682] Forstemann's Urkundenbuch, pp. 80-92, 113-119.

[683] Papistas obmutuisse ad ipsorum Confessionem. (Colch. p. 195.)

[684] Voluerunt sycophantÆ theologi ?e??t?? illam sibi circumdare, ut essent nobis formidabiliores. (Corp. Ref. p. 252.)

[685] Velut suam suaque publica auctoritate roboratam, ab omnibus unanimi consensu acceptandam. (Urkundenbuch, ii. p. 144.)

[686] Multi e Lutheranis inepte cachinnabantur. (Cochloeus, p. 895.)

[687] Imperator iterum obdormivit. (Corp. Ref. ii. p. 245.)

[688] Petiit CÆsar ut omnes in illos articulos consentiant. (Corp. Ref. ii. p. 345.)

[689] Orationis summa atrox. (Corp. Ref. p. 253.)

[690] CÆsar non Æquo animo ferebat eorum contumaciam. (Cochl. p. 195.)

[691] Facti sunt erectiore animo. (Corp. Ref. ii. p. 259.)

[692] Ecclesiam ibi non esse, ubi ignoratur Christus.

[693] Quod nisi fiet, quid in tot sectis ad posteros futurum sit. (Corp. Ref. ii. p. 148.)

[694] F. Urkund. ii. p. 179; Corp. Ref. ii. p. 256; BrÜck, Apol. p. 72.

[695] Gluck wie der Fuchs brauchet, da er den Storch zu gast lud. (BrÜck, Apol. p. 74.)

[696] Quando exemplum per alios in vulgus exire poterat. (Corp. Ref. ii. p. 76.)

[697] Das Sie es Gott and Kays. Maj. beschlen mussten. (Urkund. ii. p. 181.)

[698] Und darob wie man SpÜren mag, ein Entzet zen gehabt. (Ibid.)

[699] Hi accedunt ad nostros principes et jubent omittere hoc certamen, ne CÆsar vehementius commoveatur. (Corp. Ref. ii. p. 254.)

[700] Oppositas religioni, disciplinÆ, legibusque EcclesiÆ. (Pallav. i. p. 234.)

[701] Als were der Papst selbst gegenwÄrtiggewest. (BrÜck, Apol. 62.)

[702] Se alcuni......perseverassero in questa diabolica via quella S. M. potrÀ mettere la mano al ferro e al foco et radicitus extirpare questa venenata pianta. (Instructio data CÆsari a reverendissimo Campeggi in dieta Augustana, 1530.)

[703] Revelation xvii. and xviii.

[704] Tacita indignatio. (Corp. Ref. ii. p. 254.)

[705] Habebitis oves, si oves ad nos mittatis: intelligitis quÆ volo. (Corp. Ref. ii. p. 246.)

[706] In fine videbitur cujus toni......(L. Epp. iv. p. 130.)

[707] Vincat Christus modo, nihil refert si pereat Lutherus, quia victore Christo victor erit. (Ibid. p. 139.)

[708] Persona larva contecta, habitu doctorali portabat struem lignorum. (T. L. Fabricius, opp. omnia, ii. p. 131.)

[709] Hic conabatur curva rectis exÆquare lignis. (T. L. Fabricius, opp. omnia, p. ii. 231.)

[710] In azula ferens ignem et prunas. (Ibid.)

[711] Currens in amphoram oleo plenam. (T. L. Fabricius, opp. omnia, ii. p. 232.)

[712] Che tentano col Duca di Mantona d' avere il modo di condurre 1000 cavalli leggieri d' Italia in caso si facesse guerra in Germanica. (Nic. Tiefolo Relat.)

[713] Cui (CÆsari) ingentem vim pecuniÆ in hoc sacrum bellum contra hÆreticos Anglus promisisse fertur. (Zw. Epp. ii. p. 484.)

[714] Res et diligenter inquisita et explorata maximeque ????p?st??. (Corp. Ref. ii. p. 259.)

[715] Monachorum Spirensium f?sa plane significat horribilem tumultum. (Ibid. p. 260.)

[716] Vides rem plane tendere ad bellum. (Corp. Ref. Aug. 12, p. 268.)

[717] Comitia non finientur nisi totius GermaniÆ malo et exitio. (Corp. Ref. ii. p. 216.)

[718] Laniena sanctorum qualis vix Diocletiani tempore fuit. (Buc. Ep. Aug. 14, 1530.)

[719] Tumultum magnum fuisse in civitate. (Corp. Ref. ii. p. 277.)

[720] Facto autem intempesta nocte CÆsar senatui mandavit, ne quenquam per portas urbis suÆ emittant. (Ibid. p. 277.)

[721] Daff man auf den Churfurst zu Sachsen aufschen haben soll. (BrÜck, Apol. p. 80.)

[722] Auf den hohen berg gefuhrt. (Lanze's Chronik.)

[723] Von ihr selbst gen Hof geritten. (Corp. Ref. ii. p. 165.)

[724] Quin et in regem te evehendum curabimus. (Rommel, Philip der Gr. i. p. 268.)

[725] Nostros principes onerare invidia vestri dogmatis. (Corp. Ref. ii. p. 221.)

[726] Arctissime quoque inter nos conjuncti essemus, quotquot Christi esse volumus. (Ibid. p. 236.)

[727] Cum imperator dilationem respondendi astu quodam accepisset. (Corp. Ref. ii. pp. 254, 276.)

[728] Ad ludos equestres in honorem CÆsari instituendos publice sese apparavit. (Seck. ii. p. 172.)

[729] Landgravius valde moderate se gerit. (Corp. Ref. ii. p. 254.)

[730] Ego vero somno sopitus dulciter quiescebam. (Corp. Ref. ii. p. 273.)

[731] Mane facto CÆsar......convocavit nostros principes. (Ibid, p. 277; Bruck, Apol. p. 79.)

[732] Ut sententiÆ quam in refutatione audivissent subscribant. (Corp. Ref. ii. p. 277.)

[733] Intelligis nunc cur portÆ munitÆ fuerunt. (Ibid.)

[734] Quia volebat CÆsar nostros violentia ad suam sententiam cogere. (Ibid.)

[735] Sed hÆ minÆ nostros nihil commoverunt: perstant in sententia, nec vel tantillum recedunt. (Corp. Ref. ii. p. 277.)

[736] Commotus indignitate actionum. (Corp. Ref. ii. p. 260.)

[737] Spem pacis abjecisse. (Ibid.)

[738] Clam omnibus abit. (Corp. Ref. ii. p. 260.)

[739] Multa cum cautela. (Seck. ii. p. 172.)

[740] Clam cum paucis equitibus. (Corp. Ref. ii. p. 277; Mit 5 oder 6 pferden. Ibid. p. 263.)

[741] Seckendorf, and M. de Rommel no doubt after him, say that the Landgrave went out through a secret gate (porta urbis secretiori, Seck. ii. p. 172; Rommel i. p. 270.) I prefer the contemporary evidence, particularly that of Brenz, which says: Vesperi priusquam portÆ urbis clauderentur, urbe elapsus est. (Corp. Ref. ii. p. 277.) The chief magistrate of Augsburg, who alone had the keys of the wicket, would never have dared to favour the departure of the Landgrave.

[742] Ubi erat ille ignotus. (Corp. Ref. p. 261.)

[743] Existimabat enim CÆsar adhuc prÆsto adesse. (Ibid.)

[744] CÆsare nihil suspicante. (Corp. Ref. ii. p. 277.)

[745] Imperator re insperata commotus. (Seck. ii. p. 172.)

[746] Unwissend des Churfursten von Sachsenund unserer. (Corp. Ref. ii. p. 263.)

[747] Es mÖchte wohl ista mora et indignitas nocheinen Landgraven mÜde machen. (L. Epp. iv. p. 134.)

[748] Ut nullo modo a verbo Dei abstrahi aut terreri se patiatur. (Seck. ii. p. 172.)

[749] Sed hanc violentiam abitus Landgravii interrupit. (Corp. Ref. p. 277.)

[750] Nam cum paucis post horis resciscunt Landgravium elapsum, convocant iterum nostros. (Ibid.)

[751] Zertrennung dieses Reichstags zu verursachen. (Corp. Ref. p. 264.)

[752] Es habe ein Trabant mit einem andern ein Unwill gehabt. (Corp. Ref. ii. p. 265.)

[753] Nullo alio tempore mitius et benignius quam tunc cum protestantibus egerit. (Seck. ii. p. 172.)

[754] P. Urkundenbuch, ii. p. 219.

[755] Die SÜnd die man nicht wisse, die durff man nicht beichten. (F. Urkunden, ii. p. 228.)

[756] Man soll die Sole ein weil zum Schuster Schicken. (Urkund. ii. p. 225.) This wretched pun of Eck's requires no comment.

[757] Omnino, omnino, addendum etiam frustra. (Scultet. p. 289.)

[758] If God is a spirit, as the poets teach, he should be worshipped with a pure mind.

[759] Brunswigus coactus est abire p??? t?? aa??d??a quem timent contrahere exercitum. (Scultet. p. 299.)

[760] VorschlÄge des Anschlusses der Sieben des Gegentheils. (Urk. ii. p. 251.)

[761] Wie von alters in der ersten Kirche etliche Hundert Jahre, in Gebrauch gewesen. (Urk. ii. p. 254.)

[762] Zu Errinnerung und GedÄchtniss. (Ibid. p. 253.)

[763] Ist Ihmen auch nicht mÖglich. Dazu Kostet es zu viel. (Urk. ii. p. 247.)

[764] Cum dicimus eum Antichristum. (Urk. p. 247.)

[765] Nos politica quÆdam concessuros quÆ sine offensione conscientiÆ. (Corp. Ref. ii. p. 302.)

[766] Philippus ist kindischer denn ein kind warden. (Baumgartner, Ibid. p. 363.)

[767] Der lÜge als ein BÖsewichst. (Ibid. p. 364.)

[768] Actum est de christiana libertate. (Baumgartner, Corp. Ref. ii. p. 295.)

[769] Quid ea concordia aliud esset quam natÆ jam et divulgatÆ luci obducere nubem. (Ibid. p. 296.)

[770] Die gange Stadt sagt. (Corp. Ref. ii. p. 297.)

[771] Sed Papa nolet et Lutherus deprecatur. (L. Epp. iv. p. 144.)

[772] Nam hic est ille unicus calcaneus seminis antiquo serpenti adversantis. (Ibid. p. 151.)

[773] Ipsi enim nostras concessiones large, largius, largissime, suas vero, stricte, strictius, strictissime. (Ibid. p. 145.)

[774] Sed ab ipsis totum verbum Dei quod plus quam ecclesia est damnari. (L. Epp. iv. p. 145.)

[775] Quod Campeggius est unus magnus et insignis diabolus. (Ibid. p. 147.)

[776] Veniet, ne dubita, veniet Lutterus, hanc aquilam liberaturus magnifice. (L. Epp. iv. p. 155.)

[777] Sed nos nihil decet vulgi clamoribus moveri. (Corp. Ref. ii. p. 303.)

[778] Profani jurisdictionem ecclesiasticam et similia negotia religionem non curent. (Corp. Ref. ii.)

[779] Ne schismatis infamia perpetuo laboremus. (Ibid.)

[780] Lutherani defectionem parant ad Papistas. (Zw. Epp. ii. p. 461.)

[781] Baumgartner to Spengler. (Corp. Ref. ii. p. 363.)

[782] Fremunt et alii socii ac indignatur regnum Episcoporum restitui. (Ibid. p. 328.)

[783] Si conductus quanta ipse voluisset pecunia a Papa esset. (Corp. Ref. ii. p. 333.)

[784] Retro it, ut cancer. (Zw. Epp. ii. p. 506.)

[785] Das sie nicht weyber seyen sondern mÄnner. (Corp. Ref. ii. p. 327.)

[786] Confusio et perturbatio religionum. (Corp. Ref. ii. p. 382.)

[787] Ut aula ministerium in ecclesia ordinet bonis non videtur consultum. (Ibid. p. 362.)

[788] Video postea multo intolerabiliorem futuram tyrannidem quam unquam antea fuisse. (Corp. Ref. ii. p. 334.)

[789] Si mea causa hÆc tempestas coacta est, me statim velut Jonam in mare ejiciat. (Ibid. p. 382.)

[790] Er wollte sich ehe auf StÜcker Zureissen lassen. (L. Opp. xx. p. 328.)

[791] HÆc inflammassent Imperatorem ad totam hanc factionem delendam. (Corp. Ref. ii. p. 335.)

[792] Antwort des Kaisers, &c. (Urkund. ii. p. 313.)

[793] Nescio an ausim dicere, jam ferrum in manu CÆsaris esse. (Corp. Ref. ii. p. 342.)

[794] In eam (concilii celebrationem) Pontificis animus haud propendebatur. (Pallavicini. i. p. 251.)

[795] Al contrario, remedio e piu pericoloso e per partorir maggiori mali. (Lettere de Principe, ii. p. 197.)

[796] Evulgatus concilii rumor......publica Roma munera......jam in vilissimum pretium decidissent. (Pallav. i. p. 251.)

[797] Che non se non trovano danari. (Lett. di Prin. iii. p. 5.)

[798] Interim restitui debere omnia Papistis. (Corp. Ref. ii. p. 355. See also ErklÄrung des Kaisers Karl, v. Urkunden, ii. p. 391.)

[799] Nit neue, Secten wieder die heilige Schrifft. (BrÜck. Apol. p. 136.)

[800] Urkunden. ii. p. 410; BrÜck, Apol. p. 139.

[801] Kurtz mit Solchen worten ob er erwarten wolte oder nicht? (BrÜck, Apol. p. 143.)

[802] Ein beschwerlich Geschrey zu Augsbourgden selben abend ausgebrochen. (Ibid. p. 145.)

[803] Man wÜrde ein Kriegs-volk in Preussen Schicken. (BrÜck, Apol. p. 143.)

[804] Ibid. p. 155-160.

[805] A mare Baltico ad Helvetios. (Erasm. Epp. xiv. p. 1.)

[806] IngewÖhnlichen Kleidungen mit Gesang und Lesen. (Urk. ii. p. 418.) The canon was a frame of card-board placed on the altar before the priest, and which contained the Apostles' Creed with various prayers.

[807] Estel List gefÄhrliche TÜcke, &c. (Jonas. Urkund. ii. p. 423.)

[808] Die grÄuliche artikel. (Spalat. Ibid. p. 428.) De Primatu PapÆ, de Purgatorio, de Indulgentiis. (Melancthon, Cord. Ref. ii. p. 374.)

[809] Dem Teufel und antichrist zu gefallen. (Urk. ii. p. 431.)

[810] Vel maledicti a Papa et CÆsare. (L. Epp. iv. p. 162-171.)

[811] Alles das, so Ihm Gots geben hÄtt, dorob zu vertieren ein geringes wÄre. (Corp. Ref. ii. p. 379.)

[812] In der selben Nacht. (Corp. Ref. ii. p. 379.)

[813] PrÆmissis fere omnibus impedimentis una cum cocis. (Corp. Ref. ii. p. 385.)

[814] Gestiefelt und gespornt. (Ibid. p. 380.)

[815] Etwas darob schwermÜtig und hitzig erzeight. (Ibid. p. 380.)

[816] Adhuc deliberat CÆsar pendendum ne nobis sit, an diutius vivendum. (Corp. Ref. ii.)

[817] Urkunden. ii. p. 455-472.

[818] Nuremberg and Rentlingen, to which were added the cities of Kempten, Heilbrunn, Windsheim, and Weissemberg. (Corp Ref. ii. p. 474-478.)

[819] Protestantes vehementer hoc decreto minime expectato territi (Seck. ii. p. 200.)

[820] BrÜck, Apologie, p. 182.

[821] BetrÜge, meisterstuck, aber Gott errettet die sernen. (Ibid.)

[822] Auf KÖnig Ferdinandus wincke wieder geben. (Apologie, p. 184.)

[823] Nach essen allerley Rede Disputation und Persuasion furgewendt. (Urk. ii. p. 601.)

[824] Sondern vom Schreiber gesetzt, der dis nicht geacht. (Urk. ii. p. 606.)

[825] WÜssten auch nicht anders denn wohl und gut. (Urk. p. 210.)

[826] Ein Sawe fahen helfen. (Ibid. 211.)

[827] Corp. Ref. ii. p. 397.

[828] Ein mal aus de HÖlle los ist. (L. Epp. iv. p. 175.)

[829] Der Kaiser ist fast hitzig im Handel. (Corp. Ref. ii. 591.)

[830] Es gehÖren die Fauste dar zu. (Ibid. p. 592; Urkund. ii. p. 710.)

[831] Fur ketzer angezogen. (Ibid.)

[832] Bis in die Hundert Prediger in andere Lande Schiken helfen daselbst die neue Lehre zu predigen. (Urkund. ii. p. 646.)

[833] Ein alt Haus abbrechen. (Corp. Ref. ii. p. 400.)

[834] Ratschlag, &c. (Urkund. ii. 737-740.)

[835] Wo sie nicht einen gemeinen Friedensversichert. (Corp. Ref. ii. pp. 411, 416.)

[836] Diesem Theil desto mehr Freude und Trost und dem gegentheil Erschrecken. (Urkund. ii. p. 728.)

[837] An eine Wand geheftet und dazu geschossen. (Corp. Ref. ii. p. 423.)

[838] These negotiations will be found in Forstermann's Urkunden, pp. 750-793.

[839] Urkunden, ii. p. 823; Corp. Ref. ii. p. 437.

[840] 40,000 zu Fuss und 8000 zu Ross. (Corp. Ref. ii. p. 399.)

[841] Legati Norinb. ad Senatum, 11th October. (Corp. Ref. ii. p. 402); Legati Sax. ad Electorem, 10th October. (Urkund. ii. p. 711.)

[842] Shortly before the close of the diet.

[843] Hatt der Kayser unter andern in Franzosisch geredet. (Ibid. p. 421.)

[844] Geneva expugnata, bellum etiam urbibus GermaniÆ Superioris inferretur. (Corp. Ref. ii. p. 402.)

[845] Mein leben soll ihr Henker seyn. (L. Opp. xx. p. 304.)

[846] Vadant igitur et pereant, quomodo sic volunt. (L. Epp. iv. p. 167.)

[847] The French part of Switzerland, comprising the cantons of Geneva, Vaud, Neuchatel, and part of those of Friburg, Berne, and Valais.

[848] Eccles. iii. 1, 2, 3.

[849] Gravabat nox, opprimebat pluvia......coegit viÆ difficultas in media sedere via sub pluvia. (Farel to Capito and Bucer; Neuchatel, MS.)

[850] Piis artibus et apostolicis versatiis ad circumveniendum illum opus est. (Œcol. to Farel, 27th December, 1526. Neuchatel MS.)

[851] Ubi ostium patuerit, tunc adversariis liberius obsistetur. (Ibid.)

[852] Pia et amica ad Lutheri sermonem apologia. (Opp. vol. ii. t. 2, p. 1.)

[853] Ut Christi succussa undique Ecclesia, pacis non nihil sentiat. (Zw. Epp. ii. p. 26.)

[854] Papa aut nullus aut modicus hic est. (Zw. Epp. ii. p. 36.)

[855] The name of Ursinus was doubtless taken from the bear (ursa), which was on the shield of Berne. Ursinus meant Bernese.

[856] J. J. Hottinger, H. K. G., iii. p. 364.

[857] Ferdinando adventurum esse ingentem ex Hispania exercitum. (Zwinglius, Epp. ii. p. 64; dated 11 May, 1527.)

[858] Inhibita verbi divini propagatio. (Choupard MS.)

[859] Histoire de la Reformation Suisse by Ruchat, i. p. 35.

[860] Pro libros sibi liberos comparant, pro studio concubinas amant. (Tritheim Just. VitÆ Sacerdotalis, p. 765.) The play upon libros and liberos (books and children) cannot be conveyed in English.

[861] Urbanus, doctus, magnus, consuetudine doctorum obligatus. (Farel to Galeotto, Neuchatel MS.)

[862] Pluris faciunt miserrimi subulci aspectum quam omnipotentis Dei. (Farel to Galeotto, Neuchatel MS.)

[863] Pulsare, vociferari perge, nec prius cessa quam, &c. (Ibid.)

[864] NÆniis totas implevit et conviciis. (Ibid.)

[865] Quod agere veretur obstinatus diabolus, intrepide agit reprobus et contumax monachus. (Jacob von Juterbock; de Negligentia Prelatorum.)

[866] CommenÇa de se tempester; in the narrative he gives of this adventure to the nuns of Vevay. (Neuchatel MS.)

[867] Tournant maintenant de Ça, maintenant de lÀ, comme fait la conscience mal assurÉe. (Ibid.)

[868] Il n'appartient À personne vivante d'ordonner autre maniÈre de faire service À Dieu, que celle qu'il a commandÉe. Nous devons garder ses commandemens, sans tirer ni À la dextre, ni À la senestre. (Neuchatel MS.)

[869] Hors de sens, trembloit, s'agitoit, palissoit, et rougissoit tour À tour. Enfin tirant son bonnet de sa tÊte, hors da chaperon, il le rua À terre, jettant et mettant son pied sus, en s'Écriant: "Je suis esbahi comme la terre ne nous abyme!" (Ibid.)

[870] L'un en une tour, et l'autre en l'autre. (Neuchatel MS.)

[871] Lors le frÈre se jeta À genoux, disant: Messeigneurs, je demande merci À Dieu et À vous......Et aussi, Magister, ce que j'ai prÊchÉ contre vous a ÉtÉ par de faux rapports, &c. (Neuchatel MS.)

[872] Je suis pauvre pÉcheur comme les autres, ayant ma fiance, non en ma justice, mais À la mort de Jesus. (Ibid.)

[873] Puis quand le frÈre fut parti, depuis ne l'ai vu, et nulles promesses ni sermens ne l'ont pu faire demeurer. (Ibid.)

[874] Sed Sathan per ejus servos, voluit aures auditorum ejus sono cymbali implere. (Neuchatel MS.)

[875] Quo invento suspenderetur primum, deinde dignus comburi, alterius capitis obtruncatione, novissime in aquis mergeretur. (Neuchatel MS.)

[876] Me quantumvis Gallum et barbarum. (Zw. Epp. ii. p. 205.)

[877] Absque ullo fuco, niveum, et aperti fenestratique pectoris. (Ibid.)

[878] Quam beatus hic venter incanduit! quot minarum plaustra! Solent tales belluÆ, &c. (Neuchatel MS.)

[879] Ne in digitos, manus, pedes, oculos, nares, aures, brachia, cor quod unum est discindatur, et quÆ in rebus est varietas, principium non faciat multiplex. (Ibid.)

[880] An allusion to the controversies on anabaptism and the real presence. Non tanta erit super aqua et pane contentio, nec super gramine, solutaque obsidione. (Neuchatel MS.) The sense of these latter words is obscure.

[881] Charitas fortissimus aries. (Farel to Bucer, 10th May, 1529.)

[882] Deut. xxxii. 14.

[883] Hundeshagen, Conflikte der Bernischen Kirche, p. 19.

[884] Quum nudus-tertius Murneri Calendarium legissem, partim ridendo hominis stultissimam impudentiam. (Œcolamp. to Zwingle, Febr. 1527, Epp. ii. p. 26.)

[885] Mullinen e Senatoria dignitate protrusus est. Lapides quoque. (Haller to Zwingle, April 25, 1527. Ibid. p. 49.)

[886] Aculeos ac hamos, sic in mortalium pectora dimitte, ut etiam si velint, non possint. (Zw. Epp. ii. p. 10.)

[887] Ne plebem dehortentur ab auditione concionum nostrarum ob idolorum prÆsentiam. (Zw. Epp. ii. p. 49.)

[888] Consideravimus omnes periculum urbis nostrÆ et totius Christianismi, ubi illÆ furiÆ irrepserint. (Ibid. p. 50.)

[889] Nostrum est, omnio gladio spiritus refellere. (Ibid.)

[890] Ut privata auctoritate nemo quippiam immutare prÆsumat (Haller to Vadian.)

[891] Incolas vallis Emmenthal Senatum adiisse, missamque missam fecisse. (Zw. Epp. ii. p. 104.)

[892] Pueros, hereticos, et homines lascivos. (Ibid. p. 106.)

[893] Haller to Zwingle, 4th November, 1527. (Epp. ii. p. 105.)

[894] J. J. Hottinger, H. Kirchen, viii. p. 394.

[895] Solam sacram Scripturam, absque veterum glossematis. (Haller to Zwingle, 19th November 1527. Epp. ii. p. 113.)

[896] The inhabitants of the primitive democratic cantons, Schwytz, Uri, Underwald, and Lucerne, to which Zug may be added.

[897] John Goch, Dialogus de quatuor erroribus, p. 237.

[898] Epistolam leprosi, damnati, hÆretici Zwinglii accepi. (Eck to G. A. Zell, Zw. Epp. ii. p. 126.)

[899] Judex controversiarum—1 John iv. 1; 1 Thess. v. 21.

[900] Fides in Dominum me animat, ut nihil verear. (Zw. Epp. ii. p. 123.)

[901] An allusion to the dispute at Baden, a celebrated bathing-place, and to the arms of Berne. (Ibid. p. 118.)

[902] Lupum auribus tenemus. (Zurich MS.)

[903] Neque ad perturbationem nostrÆ almÆ HelvetiÆ. (Zw. Epp. ii. p. 120.)

[904] OligarchÆ in angulis obmurmurent. (Ibid. p. 123.)

[905] Crescit, Domino gloria, mihi animus in hac pugna. (Zw. Epp. Vadiano.)

[906] Tillmannus urbis architectus locum juxta tuam deformationem operabit. (Ibid. ii p. 123.)

[907] Darum fromme Christen! Zur Schrift, zur Schrift! (Acta Zw. ii. p. 92.)

[908] Das lachet menklich und ward durch die gantzen Stadt kundt. (Bulling, i. p. 436.) In this and other quotations, we preserve the orthography of the times.

[909] Bullinger says, on the contrary, that the council positively forbade the Mass. But Bullinger, who is a very animated writer, is not always exact in diplomatic matters. The council would not have come to such a resolution before the close of the discussion. Other contemporary historians and official documents leave no room for doubt on this point. Stettler, in his Chronicle, pars ii. p. 6, ad annum 1528, details these proceedings as in the text.

[910] Nos tenemur obedire diabolo. (J. J. Hottinger, iii. p. 405.)

[911] Pueri in plateis cantant: se esse a Deo pisto liberatos. (L. Epp. iii. p. 290.)

[912] History of Berne, by Tillier, iii. p. 257.

[913] Si studiorum quam scortorum nostri episcopi amantiores essent. (Ruchat, i. p. 576. Letter of J. de Munster, priest at Soleure.)

[914] Hie lÜt einer, dem ist's houpt ab, dem andern ein arm, &c. (Zw. Opp. ii. p. 228.)

[915] Da der KÖnig aller KÖnige......(Haller, by Kirchhofer, p. 439.)

[916] Mit iren Spyessen fÜr den hauffen. (Bull. chr. i. p. 439.)

[917] Zwingel triumphator et imperator gloriosus. (L. Epp. iii. p. 290.)

[918] Ruunt res nostrÆ. (Letter of the priest J. de Muller, an eye-witness of the discussion. Rachat. i. p. 575.)

[919] Doctior tamen hÆc bellua est quam putabam. (Ibid.)

[920] Vicitque pars major meliorem. (Ibid.)

[921] Bull. Chron. i. p. 466.

[922] Hundeshagen, conflicte der Bernerkirche, p. 22.

[923] Da tregt ein GÖtz den andern in das fhÜwr. (Bull. Chron. ii. p. 1.) A man whose business it was to shear the flocks, and who had been nicknamed GÖtz-scherer (idol-shearer), had made himself very distinguished among those who carried the images to the fire. Such was the origin of this popular legend, and it is the key to many others.

[924] Das wyt und breit ein gross geschrey und wunder gepar. (Bull. Chron. ii. p. 1.)

[925] J. J. Hottinger, iii. p. 414.

[926] Hoc unum tibi dico secretissime. (Haller to Zwingle, 21st January, 1530.)

[927] Relucet enim in illorum vestitu et habitu nescio quid veteris illius HelvetiÆ simplicitatis. (Hoffmeister to Zwingle. Zw. Epp. ii. p. 167.)

[928] Ea res magnam spem mihi injecit de illis lucrandis qui hactenus fuerunt male morigeri verbo. (Ibid.)

[929] Totum regnum suum tradiderunt in manus magistrates nostri (Haller to Zwingle, 31st March.)

[930] The assembly of all the people.

[931] Audisti nimirum quam se apparent Austriaci ad bellum, adversus quos ignoratur. Suspicantur quidam in Helvetios. (Œcol. to Zw. Epp. ii. p. 161.)

[932] Seditiosorum concursus sunt quotidiani. (Zw. Epp. ii p. 227.)

[933] Nunc, nunc suum Messiam advenisse sperantes. (Ibid.)

[934] Ita languet Christus apud nos. (Ibid.)

[935] Dass wir hand d'Gotzen geworfen hin. (Hymn and Prayer.)

[936] Quid hÆc inter tot et tantos venatores robustos. (Zw. Epp. ii. p. 223.)

[937] A celebrated hermit who prevented a civil war in Switzerland in 1481.

[938] Quam missam reducem aut violentiam villanorum pati. (Haller to Zwingle, 26th October.)

[939] Tradition says that it was on the spot where the hotel of Interlaken now stands.

[940] Bernenses pro sua dignitate nodum hunc, quemadmodum Alexander Macedo, Gordium dissectari. (Zw. Epp. ii. p 243.)

[941] War gemÜnzet und den Armen ausgetheilt. (J. J. Hottinger, iii. p. 415. St. Matthew xxvi. 7.)

[942] Arx. Gesch. St. Gall, ii. p. 529. J. J. Hottinger, p. 416. MÜller; Hottinger, ii. p. 91.

[943] Gens animo veteres Tuscos referens, candore veteres Helvetios. (Zw. Epp.)

[944] J. J. Hottinger, iii. p. 426.

[945] Sperabam enim tenebras veritatis radio cessuras tandem. (Zw. Epp. ii. p. 136.)

[946] Major pars civitatis quÆ toto corde dolet tantis nos dissidiis laborare. (Ibid. p. 36.)

[947] Vereorque ne dum semper utraque sella sedere velit, utraque extrudatur aliquando. (Zw. Epp. ii. p. 157.)

[948] The name of St. Augustin's mother.

[949] See MÖhler's Symbolik, both in the preface and in the body of the work. This is one of the most important writings produced by Rome since the time of Bossuet.

[950] Ketzer, schelmen, und bÜben. (Bulling, ii. p. 36.)

[951] Maturatur fatalis hora et tremenda hostibus Dei. (Zw. Epp. ii. p. 213.)

[952] Quidam e plebe clamitabat: Hoc non fiet! (Zw. Epp. ii. p. 255.)

[953] Nos plane ea non feremus, aut moriemur omnes. (Ibid.)

[954] At altera pars minitabat prÆlia si missam rejicerent (Ibid.)

[955] Ut nemo non commoveretur et profecto fere mihi lacrymas excussisset. (Zw. Epp. ii. p. 255.)

[956] Cogitans quid gloriÆ Christi, quid justitiÆ publicÆ, quidque posteritati suÆ deberet. (Œcol. Zurich MS.)

[957] Ne quid forte ab adversariis insidiarum strueretur. (Ibid.)

[958] Clam conscensa navicula fuga, nescio senatu, elapsus est. (Œcol. Zurich MS.)

[959] Cum halpardis quasi per ludum aperirent armarium idolorum, unumque idolum educerent. (Ibid.)

[960] Erasm. Opp. p. 291.

[961] Lignis imaginum usi sunt vigiles, pro arcendo frigore nocturno. (Zurich MS.)

[962] De quo vos per triennium deliberastis, nihil efficientes, nos intra horam omnem absolvemus. (Œcol. Capitoni, Basle MS.)

[963] Nulli enim vel obolum abstulerunt. (Ib.)

[964] Cedendum plebi. (Œcol. Capitoni, Basle MS.)

[965] His conditionibus plebs lÆta domum rediit, sub ipsum noctis crepusculum. (Ibid. Zurich MS.)

[966] Ita sÆvitum est in idola, ac missa prÆ dolore expiravit. (Œcol. Cap. Zurich MS.)

[967] Basilica torrens quidem, qui sub terra labebatur, subito erumpens, &c. (Er. Epp. ad Pirkheimer July, 1539.)

[968] Malo nodo suus cuneus obvenit. (Œcol. Capit.)

[969] Hagenbach, Vorlesungen, ii. pp. 125, 200.

[970] Propriis manibus. (Hist. of Neuchatel, by F. de Chambrier, p. 13.)

[971] MÉmoires sur l'Eglise collegiale de Neuchatel, p. 240.

[972] M. de Perrot, ex-pastor of SerriÈre, and author of a work entitled "L'Eglise et la RÉformation," has shown me the stone on which Farel stood.

[973] "Aucuns de Neuchatel, auxquels Dieu avaient donnÉ connoissance de la vÉritÉ," &c. (Choupart MS.)

[974] Quoted in the Choupart MS.

[975] Rasorum remoramenta. (Farellus Molano, Neuchatel MS.)

[976] Contra tyrannica prÆcepta. (Far. Mol. Neuchatel MS.)

[977] Ad verbum festinarent. (Ibid.)

[978] Avide audientes. (Ibid.)

[979] Quid Christus in suis egerit. (Ibid.)

[980] Gratias ergo, Fratres, mecum agite Patri misericordiarum, quod sit propitius gravi pressis tirannide. (Ibid.)

[981] Rosselet in Annotat. Farel Leben von Kirchofer.

[982] At levia facit omnia Christus, added he. Farel to Dumoulin, 15th December. (Neuchatel MS.)

[983] Choupart MS. (Chambrier, Hist. de Neuchatel, p. 293.)

[984] Missive of Berne to the Count of GruyÈre, 5th and 16th January 1530.

[985] To the left of the modern road from Vevay to Friburg.

[986] Missive of Berne, Choupart MS.

[987] A tous seigneurs, peuples, et pasteurs. See above, Vol. III. book xii.

[988] Petra Pertusa.

[989] Donc le pauvre prÊtre qui chantoit sa messe ne la peut pas achever. (Old MS. quoted in the Choupart MS.)

[990] Farellus suo more magna fortitudine jam jam agit. Megander to Zwingle, 6th Aug. 1530.

[991] De Chambrier, Hist. de Neuchatel, i. p. 293

[992] Prendre les entraives.

[993] Choupart MS.

[994] Wingarterus iste infectus peste apud senatum nostrum, pia legatione. (Megander to Zwingle.)

[995] Here are situated Chaux de Fonds, Locle, &c.

[996] Chambrier, Hist. de Neuchatel, p. 276.

[997] Annals of Boyve and a family MS.—This family has since given several pastors to the church of Neuchatel.

[998] There are two original manuscripts (both quoted in the Choupart MS.) which give an account of this transaction. One says that Farel preached at Valangin, the other indicates a village near Valangin. Ruchat has adopted the former version; I think the latter preferable. The second MS. appears to me older and more correct than the first.

[999] Choupart MS.

[1000] Acts iii. 21.

[1001] Les prÊtres n'avoient pas la goutte aux pieds et aux bras, et ils les battirent tellement que peu s'en fallut qu'ils ne perdissent la vie. (Choupart MS.)

[1002] A l'eau! À l'eau! jettez les dans le Seyon ces chiens de LuthÉriens qui ont mÉprisÉ le bon Dieu! (Choupart MS.)

[1003] Choupart MS.

[1004] Choupart MS. Mais eux rudement fachÉs de ses propos et constance, lui donnÈrent tant de coups, qu'ils le mirent tout en sang, jusques lÀ que son sang jailissoit sur les murailles de la chapelle. On en voyoit long temps aprÈs encore les marques.

[1005] Acts xiv. 19.

[1006] Acts xiv. 14.

[1007] Choupart MS.

[1008] Letter from the Governor to the Princess.

[1009] This is the conclusion I draw from various papers, and in particular from the report of the meeting held at Neuchatel by the Bernese deputies, in which the heads of the burgesses declare, that it appeared to them a very good matter to take down the altars, &c. Hitherto only one phasis of this action has been seen,—the popular movement; and the other, namely, the legal resolution of the magistrates of the city, seems to have been overlooked.

[1010] Choupart MS.

[1011] Ibid.

[1012] 2 Chron. xxxiv. 7.

[1013] Choupart MS.

[1014] Diabolum sÆculo intulisse artifices statuarum et imaginum et omnis generis simulacrorum. (Tertullian, de idolatria, cap. 3.)

[1015] Socrates v. 16.

[1016] "Par les quatre du dit Neuchatel," by the Four (the municipal authorities) of the said Neuchatel, remarks the priest Besancenet. See also the recess of the council held at Neuchatel by MM. of Berne, 4th November 1530.

[1017] The Governor's letter to the Princess.

[1018] Cur vos sub validissimis clavibus, ingentibusque sub claustris conservatis, ne forte fur aliquis irreptat? (Arnobius contra gentes, vi. p. 257.)

[1019] On the 23d of October 1530, idolatry was overthrown and removed from the church by the citizens.

[1020] Trois ambassadeurs qui me tinrent assez gros et rudes propos. (The Governor to the Princess.)

[1021] Ibid.

[1022] Chambrier, Hist. de Neuchatel, p. 296. (The governor's letter. Quand bien le plus sera des votres, si passerez vous par lÀ, &c.)

[1023] Choupart MS.; Reces du MM. de Berne.

[1024] (Ibid.)

[1025] Devez entendre que la pluspart de cette ville, hommes et femmes, tiennent fermement À l'ancienne foi. Les autres sont jeunes gens de guerre, forts de leurs personnes, remplis de la nouvelle doctrine, ayants le feu À la tÊte. (Choupart MS.)

[1026] Le plus, the majority.

[1027] The Governor's letter to the Princess.

[1028] Ibid.

[1029] Ibid.

[1030] Ibid.

[1031] Alors iceux dirent en pleurant que les noms et les surnoms. des bons et des pervers fussent Écrits en perpÉtuelle mÉmoire, et qu'ils protestoient Être bons et fidÈles bourgeois de Madame, et lui faire service jusqu' À la mort.

[1032] Governor's letter. Nous disons le semblable en toute autre chose oÙ il plaira À Madame nous commander, sauf et reserve icelle foi Évangelique, dans laquelle nous voulons vivre et mourir.

[1033] Reces de MM. de Berne, MS. Et que l'on paie À Madame ou À qui il sera dÛ justement dÎmes, cens, rentes et revenus.

[1034] UngefÄhrlich, ungezwringen, aufrecht und redlich. (Berne to the Governor, 17th Dec. 1530.)

[1035] Boyve Annals, MS.

[1036] 1 Tim. iv. 6.

[1037] Choupart MS. Nous voulons vivre et mourir sous la protection de Madame, sans changer l'ancienne foi, jusqu' À ce que par elle en soit ordonnÉ.

[1038] Berne to Neuchatel, 17th December.

[1039] Berne to the Governor, 23d December.

[1040] Chambrier, Hist. de Neuchatel et Valangin, p. 299. Je ne crois pas que ce soit selon les vieux Évangiles; s'il y en a de nouveaux qui fassent cela faire, j'en suis esbahie.

[1041] It does not appear that BÉly could have stood and preached on this stone, as is generally said, unless what now remains is but a fragment of the original.

[1042] MS. AA. in the Choupart MS.

[1043] 2 Cor. xi. 24, 25.

[1044] De Perrot: L'Eglise et la RÉformation, ii. p. 233.

[1045] This incident is generally attributed to Farel, but Choupart, following an older manuscript, says, le ministre de Neuchatel, by which title he always means Marcourt, and never Farel.

[1046] Some historians say "the coachman of the countess;" but Choupart, on three different occasions, writes a canon. The latter is no doubt more revolting; but there is nothing incredible in it.

[1047] De equo admissario loquitur qui equam init.

[1048] Curate of Bezancenet's chronicle. Des grands vitupÈres qu'on lui avait faits.

[1049] Escher et Hottinger, Archives, ii. p. 263.

[1050] MÖgen sie blÄtzen am alten Glauben. (Hottinger, Zwingli, p. 389.)

[1051] Die Zungen geschlitzt, mit dem Schwerdt richten und verbrÄnnt. (Bull. ii. p. 31.)

[1052] Die Eer Gottes, uwer Seelen Heil. (Bulling. Chron. ii. p. 28.)

[1053] Ibid. p. 48.

[1054] Bullinger gives the treaty at full length. (Chron. ii. p. 49-59.)

[1055] Weinet hÄfftig. (Bull. ii. p. 149.)

[1056] Rev. xvii. 6.

[1057] Bellum cui nos instamus, pax est, non bellum. (Vita Zwinglii per O. Myconium.)

[1058] OligarchiÆ nervi succidantur. (Ibid.)

[1059] Den rath reinigen. (FÜssli BeytrÄge, iv. p. 91.)

[1060] Den gÖtzen brand, an inen mitt der Hand zu rÄchen. (Bull. Chron. ii. p. 193.)

[1061] Lupus lenitate agni, magis magisque vorax fit. (Zwing. Epp. ii. p. 296.)

[1062] Dei verbum enim hos pulveres omnes facile flatu suo disperget. (Ibid.)

[1063] The Pensioners.—Exceptis aliquot nigris equis. (Zwing. Epp. ii. 298.)

[1064] Venenum a domestico illo colubro. (Ibid.)

[1065] Soudern sass auf ein Ross, und fÜhrte eine hubsche Helparten aufden Achseln. (FÜssli Beytr. iv. p. 103.)

[1066] Das redt er mitt weynenden Ougen. (Bull. ii. p. 169.)

[1067] Alls nun der Amman wiederumm zu den 5 orten ryten wollt. (Bull. Chron. ii. p. 170.) Zwingle was godfather to one of Aebli's children.

[1068] Libertas patriÆ, virtutes avitÆ, et imprimis gloria Christi. (Osw. Myc. De vita Zw.)

[1069] A measure of corn was sold for a florin, and one of wine for a half-batz, about three halfpence. (Bull. Chron. ii. p. 182.)

[1070] Wenn ihr schon uneins sind, so sind ir eins. (Bull. Chron. ii. p. 183.)

[1071] Sondern sang, sprang, wurf, und Stiess die Steine. (FÜssli Beyt. iv. p. 108.)

[1072] Supra, p. 753. The treaty is given entire in Bullinger, ii. p. 185, and Ruchat, ii.

[1073] TabellÆ foederis a prÆtore Pagi Glaronensis gladio concisÆ et deletÆ, id quod ipse vidi. (Zw. Epp. ii. p. 310.)

[1074] Cum non cÆdem factum profecti sumus. (Ibid.)

[1075] Die sectischen haltend vil elends HÜdel volk gefunden, &c. (Salat, Chron.)

[1076] That der TÜffel den ersten Angriff.

[1077] This is the road by which the army of Suwaroff escaped in 1799.

[1078] Nam cotidie cogitare soleo quanam re Christianum adjuvem profectum. (Zw. Epp. ii. p. 13.)

[1079] Audeo ego intrepide omnem ecclesiÆ abusum et omnia humana precepta in enunciatione verbi Dei damnare. (Ibid.)

[1080] Nugas esse et fabulas. (Zw. Epp. ii.)

[1081] Jam Ære convicti palinodiam canunt. (Zw. Epp. ii. p. 292.)

[1082] Pierre Rumelin; pastor of Schwanden.

[1083] Tota enim nocte piscantes, sanguisugas, aspendios cepimus. (Zw. Epp. ii. p. 13.) Rasdorfer evidently alludes to what Pliny says of a kind of vine termed Aspendios: E diverso aspendios, damnata aris. Ferunt eam nec ab alite ulla attingi. (Hist. Nat. lib. xiv. cap. xviii § 22.)

[1084] Vertit vela indies senatus noster muliercularum more. (Ibid.)

[1085] Vult jam cucullum, post non vult. (Ibid.) That is, at one time it recognises, at another rejects, the Abbot of Saint Gall.

[1086] See Benedict Noll's letter to Zwingle, Epp. ii. p. 635.

[1087] St. Chorles Barromeo, Archbishop of Milan, suppressed somewhat later several convents in this district: "Monialium non dicam collegia, sed amantium contubernia," said he. (Die evangel Gem. in Locarno von F. Meyer, i. p. 109.)

[1088] Subduxi memet a parentum patrocinio, cucullumque nigrum ex animo suscepi. (Zw. Epp. i. p. 448.)

[1089] Confratres nonnulli viri certe et pietate et eruditione nequaquam contemptibiles. (Zw. Epp. i. p. 533.)

[1090] Bourbon, who commanded in Italy on behalf of the Emperor. (Supra, book xii.)

[1091] Luke x. 39.

[1092] Se dum vivat satis de Epistolis Pauli concionaturum esse. (Zw. Epp. ii. p. 497.)

[1093] Acts xvi. 9.

[1094] Debilis et infirmus apud piscinam, salutem mei et patriÆ toto mentis affectu citissime expecto. (Hottinger, sÆcul. 16, pars 2, p. 619.)

[1095] Confederati conjunctique in expeditionem veritatis tres tantum numero sumus. (Hottinger saecul. 16, pars 2, p. 630.)

[1096] Bekleitend sich in erbare gemeine Landskleyder. (Bull. Chron. ii. p. 221.)

[1097] Diu me in hoc curru promovendo laborasse, priusquam tam longe processit. (Zw. Epp. ii. p. 334.)

[1098] Das das minder mÜst das meer sin. (Bull. ii. p. 241.)

[1099] Thesis 8. (Bull. ii. p. 115.)

[1100] Die Pfarer soll den Gmeinden irs gfallens zu erkiessen Zugestelt syn. (Bull. ii. p. 268.)

[1101] Alein was ein gebuw die Hell genampt, das liess man den Munchen blyten. (Ibid. p. 271.)

[1102] Ruchat, ii. p. 139.

[1103] Major pars agri abolita superstitione a parte nostra stat. Major et potior pars urbis a papistis. (Zw. Epp. ii. p. 489.)

[1104] Tam durÆ cervicis populus est. (Zw. Epp. ii. p. 489.)

[1105] Bull. Chron. ii. p. 357.

[1106] Ward ein grosser Unwilt wieder sie. (Ibid. p. 461.)

[1107] Lecta est epistola nostra in comitiis Badensibus. (Œcol. to Bucer. 28th December 1530.)

[1108] Wie mit einhalligkeit kleine Ding gross werdend. (Zw. Opp. ii. p. 78.)

[1109] Libellum supplicem ad quinque pagos breviorum vellent. (Zw. Epp. ii. p. 511.) Fastidiunt tam sancta. (Œcol.)

[1110] Intolerabilior enim Antichristo ipso magistratus, qui Ecclesiis auctoritatem suam adimit. (Zw. Epp. ii. p. 510.)

[1111] Ipsorum functio alia est et ecclesiastica, multaque ferre et facere potest quÆ puritas evangelica non agnoscit. (Ibid.)

[1112] Orationis meÆ quam, fratrum nomine, coram senatu habui. (Ibid.)

[1113] Ut mihi magis ac magis arridet. (Ibid. p. 518.)

[1114] Ut non impediat alicubi magistratum Christianum. (Bucer to Zw. p. 836.)

[1115] J. J. Hottinger, iii. p. 554.

[1116] Civitas Christiana.

[1117] Dass von oben hinab hie dises Rhyns, bis gen Strasbourg ein Volk und Bundniss wÜrde. (Zw. Opp. ii. p. 28.)

[1118] Ipsis et nobis honestius, ob religionis et caritatis causam, Christo gratius, ob conjunctas vires utilius, hostibusque terribilius. (Zw. Epp. ii. p. 481.)

[1119] Tantum recusaverunt aperte agere. (Ibid. p. 487.) The cipher 3 appears to indicate the Bernese.

[1120] Si potes, mox advola. (Zw. Epp. ii. p. 547.)

[1121] Christi corpus et sanguinem adesse vero in coena fortasse cuipiam durius sonat, sed mitigatur dum adjungitur animo non corpore. (Ibid.)

[1122] HÆc omnia fieri pro Luthero neque pro veritate propugnandi causa. (Ibid. p. 550.)

[1123] To eat is to believe. (Ibid.)

[1124] Memini dudum Tiguri te dicentem cum convivio me exciperes, Lutherum non adeo perperam de Eucharistia sentire, nisi quod Melancthon ex alio eum cogeret. (Zw. Epp. ii. p. 562.)

[1125] QuÆ dissidia, quas turbas, quÆ mala, quas clades! (Zw. Epp. ii. p. 429.)

[1126] Romanam fidem restituere, urbes liberas capere, Helvetios in ordinem cogere. (Ibid. March 1530.)

[1127] "The freedom of cities." These words are in Greek in the original.

[1128] CÆsar altera manu panem ostentat, altera lapidem celat. (Zw. Epp. March 1530.)

[1129] Incidet in cotem aliquando novacula. (Ibid. p. 544.)

[1130] Bapst und Keyserthumen habend sich dermassen in einandern geflickt. (Bull. ii. p. 343.)

[1131] So ist es mit Gott. (Zw. Opp.)

[1132] Spero Deum te ad magnas res......quasquidem cogitare sed non dicere licet. (Zw. Epp. ii. p. 666.)

[1133] Sed fieri non potest quin tintinnabulum aliquando feli adnectatur. (Zw. Epp. ii.)

[1134] LÆtus audio de Venetis quÆ scribis, quod verbum Dei receperint, Deo gratia ac gloria. (7th March 1528. L. Epp. iii. p. 289.)

[1135] Formidandam rebus-publicis potentiam CÆsaris, quÆ omnino ad EuropÆ monarchiam vergit (Zw. Epp. ii. p. 445.)

[1136] Postea privatim alia respondisse. (Ibid.)

[1137] Perfidiam adversus CÆsarem, fidem videri volunt. (Capito, Zw. Epp. ii. p. 445.)

[1138] Operi Creatori nostro acceptissimo, Dominationi tuÆ facillimo, media gratia Dei. (Zw. Epp. ii. p. 413.)

[1139] Regem admodum desesperare et inopem concilii esse, ut nesciat quo se vertat (Ibid. p. 414.)

[1140] Bis negavi, at tertio misi, non sine conscientia Probulatarum. (Zw. Epp. ii. p. 422.)

[1141] Nihil enim Æqui esse in votis Christianissimi Regis, atque ut Evangelii puritas illibata permaneat. (Ibid. p. 417.)

[1142] 2 Cor. vi. 13.

[1143] Nitt ruwen biss sy der banden ledig. (Bull. ii. p. 394.)

[1144] Darzu helfe uns die helig dryfaltikeit (Bull. ii. p. 330.)

[1145] Es were kein Zurycher er hatte chuy und merchen gehygt. (Bull. p. 336.)

[1146] Alls der zu Parys ein Esel gehygt; und habe imm Leo Jud denselben geliept (Bull. ii. p. 336.)

[1147] Der lutherischen Gott. (Bull. ii. p. 337.)

[1148] Radt schlagtend und tagentend heymlich v. c. (Bull. ii. p. 336.)

[1149] NÜwe frÜndschaften, by den Walliseren, dem Bapst, und den Keysserischen, (Bull, ii.)

[1150] Ut si quis rem obscÆnam cum jumento sive bove habeat, minus peccare quam si missam inaudiat (Zw. Epp. p. 610.)

[1151] Perfidorum ac sceleratorum hominum commentum. (Zw. Epp.)

[1152] Aber sin end und ussgang mÖchte nieman bald wÜssen. (Bull. ii. p. 346.)

[1153] Sy gwaltig ze Überziehen. (Bull. ii. p. 366.)

[1154] Und wortt und werk mit einandern gangen werind. (Bull. ii. p. 367.)

[1155] Trang gar hÄfftig uff eine gemeine Reformation gemeiner Eydgenoschaft. (Bull. ii. p. 368.)

[1156] They are to be found in Bullinger, ii. p. 368-376.

[1157] Und dadurch unshuldiez BlÜt erspart wurde. (Bull. ii. p. 383.)

[1158] Kranke alte shwangere wyber, kinder und sunst betrubte. (Bull. ii. p. 384.)

[1159] Schmerzlich und kummersachlich. (Bull. ii. p. 386.)

[1160] Das er wortt und faust mitt einander gan lasse. (Bull. ii. p. 388.)

[1161] It was Zwingle who characterized the two cities:—

Bern: klage Zurich wÄre zu hitzig:
Zurich: Bern wÄre zu witzig.—(Stettler.)

[1162] Deshalb sy bald grossen mangel erlittend an allem dem das der Mensh gelÄben soll. (Bull. ii. p. 396.)

[1163] Bull. ii. p. 396.—Romans xii. 20.

[1164] Hartmann von Hallwyll to Albert of Mulinen, 7th August.

[1165] Klagtend sich allent halben wyt und breit. (Bull. ii. p. 397.)

[1166] Stelltent ab spielen, Tanzen.—Tschudi der Capeller krieg, 1531. This MS. is attributed to Egidius Tschudi, who must have written it in 1533, in favour of Five Cantons, and was printed in the "Helvetia," vol. ii. p. 165.

[1167] Trowtend auch die Straassen uff zu thun mit gwalt. (Bull, ii. p. 397.)

[1168] Ep. Rugeri ad Bulling., 12th November 1560.

[1169] Universa societas Helvetiorum dilabetur, si tumultus et bellum inter eam eruperit. (Zw. Epp. ii. p. 604.)

[1170] Responderunt verbi Dei predicationem non laturos, quomodo nos intelligamus. (Zw. Epp. ii. p. 607.)

[1171] Bull. ii. p. 30.

[1172] Galatians, v. 19, 20.

[1173] These words are in Latin: HÆc ipse, qui hÆc scribo, ab illis audivi, prÆsens colloquio. (Bull. ii. p. 49.)

[1174] Ein menschen in ein schneeweissen Kleid. (Bull. ii. p. 49.)

[1175] Straafen willt sy nitt, des werden sy dich straafen. (Bull. ii. p. 52.)

[1176] Ante et post eam purus sanguis ita acriter ex dura terra effluxit, ut ex vena incisa. (Zw. Epp. ii. p. 627.)

[1177] Sed etiam sanguis ex terra, lignis, et lapidibus effluxit. (Zw. Epp. ii. p. 627.)

[1178] Ut eadem excurreret cÆdem clamitans. (Zw. Ep. ii. p. 627.)

[1179] Ein gar eschrocklicher comet. (Bull. ii. p 46.) It was Halley's comet, that returns about every 76 years. It appeared last in 1835.

[1180] Wie ein fhuwr in einer ess. (Ibid.) Perhaps Bullinger alludes in this way to the phenomenon remarked by Appian, astronomer to Charles V., who observed this comet at Ingoldstadt, and who says that the tail disappeared as the nucleus approached the horizon. In 1456, its appearance had already excited great terror.

[1181] Cometam jam tribus noctibus viderunt apud nos alii, ego una tantum, puto 15 Augusti. (Zw. Epp. p. 634.)

[1182] Ego cÆculus non unam calamitatem expecto. (Ibid. p. 626.)

[1183] Zw. Opp. Comment. in Jeremiam. This work was composed the very year of Zwingle's death.

[1184] Dise ire Rustung mochte woll eine franzÖsische prattik sein. (Bull. ii. p. 86.)

[1185] Die ewige BÜnd abgefordert. (J. J. Hottinger, iii. p. 577.) According to Bullinger, this did not take place until Monday.

[1186] Ire paner in den Brunnen gesteckt. (Bull. ii. p. 86.)

[1187] Ein gepÖch und prÖgerey und unt darauff setzend. (Ibid.)

[1188] Als wir vertruwen Gott und der Wel antwurt zu geben. (Bull. ii. p. 101.)

[1189] That armen lÜten vil guts......und by aller Erbarkeit in grossern ansÄhen. (Bull. iii. p. 151.)

[1190] Die Zyt ist hie, das die rÜt gottes sich wil erzeigen. (Bull. p. 87.)

[1191] Naben den Wachten, durch umwag und gestrupp. (Bull. iii. p. 87.)

[1192] Sy machtend alein ein geprÖg. (Ibid. p. 103.)

[1193] Dieser Bottschaft erschrack menklich bÜel. (Bull. iii. p. 104.)

[1194] Ward so vil und lang darim gerad schlagt. (Bull. iii. p. 104.)

[1195] Ein startrer Erdbidem, der das Land, auch Berg und Thal gwaltiglich ershÜtt. (Tschudi; Helvetia, ii. p. 186.)

[1196] Vil schiffen uff Zag faren, und hort man luyen den Uri Stier. (Bull. iii. p. 109.)

[1197] Ylentz, ylentz, ylentz, uffs aller schnellist. (Bull. iii. p. 110.)

[1198] Sammlet sich doch das volck gmachsam. (Ibid. p. 112.)

[1199] Anna Rheinhard par G. Meyr of Knonau. (Bull. iii. p. 33.)

[1200] Ut ego tollar fiunt omnia. (De vita et obitu Zwinglii, Myconius.)

[1201] SÉgur: Hist. de NapolÉon et de la Grande ArmÉe, i. p. 142.

[1202] Nullus ordo, nulla consilia, nullÆ mentes, tanta animorum dissonantia, tam horrenda facies ante et post signa sparsim currentium hominum. (De vita et ob. Zwinglii.)

[1203] Quem ut vidi repentino dolore cordis vix consistebam. (Ibid.)

[1204] Manebamus non certe sine jugibus suspiriis, non sine precibus, ad Deum. (Ibid.)

[1205] Da, da mus min Rilchhof sin. (Bull. ii. p. 118.)

[1206] Ettliche schrÜwend nach Achsen das man das WÄldi verhallte. (Bull. iii. p. 118.)

[1207] Dan ein Manung uff die ander, von Cappel kamm. (Bull. iii. p. 113.)

[1208] Uff rossen hÄftig ylttend zum augriff. (Bull. iii. p. 113.)

[1209] Ich will Kacht, in den namen Gotts, zu den biderben luten und willig mitt und under inen sterben. (Ibid. p. 123.)

[1210] Sind die RÜben gesaltzen! wer will sie ausessen. (J. J. Hott. iii. p. 383.)

[1211] This wood no longer connects the two hills. The present pastor of Cappel told me that when first he went into that district the wood was much more extensive than it is at present.

[1212] An einem solchen Tag Blut ze vergiessen. (Tschudi, Helv. ii. p. 189.)

[1213] Welche redlicher Eidgnossen wÄrt sind, die louffind uns nach. (Bull. iii. p. 125.)

[1214] Sass ylends wiederum uff sin Ross. (Tschudi, Helv. ii. p. 191.)

[1215] Zertheilt die Hagken hinter die BÄum im Wald in grosser Stille (Tschudi, Helv. ii. p. 191.)

[1216] Denn das die Aest auf sie fielent (Tschudi, p. 182.)

[1217] Der angriff war hart und wÄhrt der Wiederstand ein gute Wyl. (Tschudi, p. 192.)

[1218] Catholici autem, positis insidiis, retrocesserunt, fugam simulantes. (Cochloeus, Acta Luth. p. 214.)

[1219] Der Boden erzittert; und nit anders war, denn als ob der Wald lut bruelete. (Tschudi, p. 123.)

[1220] Optimi et docti viri, quos necessitas traxerat in commune periculum patriÆ et ecclesiÆ veritatisque defensandÆ, quam et suo sanguine redemerunt. (Pell. Vit. MS. p. 6.)

[1221] Es klagtend inn insonders die ZÜger. (Bull. iii. p. 151.)

[1222] Uff der Walstett warder funden, under und by sinen Kussnachern. (Ibid. p. 147.)

[1223] The chaplains of the Swiss troops still wear a sword. Zwingle did not make use of his arms.

[1224] Hatt auch in den Schenklen yween Stiche. (Tschudi, Helv. ii. p. 194.)

[1225] In genua prolapsum dixisse: "Ecquid hoc infortunii? Age! corpus quidem occidere possunt, animam non possunt" (Osw. Myconius, Vit. Zw.)

[1226] Was er nach lebend, lag an dem Ruggen und hat seine beide hÄnd zamen gethan, wie die betenden, sach mit synem angen obsich in hymel. (B. iii. p. 136.)

[1227] Ein gross plÜnderen, ein ersuchen und usgiessen der todten und der wunden. (Bull. iii. p. 135.)

[1228] Damit sie desto eher zum Teufel, damit sie mit allen vieren fechtend, gefÜhrt wÜrdend. (Salat.)

[1229] Christen sind nicht die fÜr sich selbst mit dem Schwerdt oder BÜchsen streiten, sondern mit dem Kreuz und Leyden. (Luth. Opp.)

[1230] Und sach uber sich in Hymel. (Bull. iii. p. 136.)

[1231] Veyn Fuwr besach. (Tschudi, Helv. ii. p. 194.)

[1232] Nicht einem Todten sondern einem Lebenden gleich. (Zwingli fur dass Volk von J. J. Hottinger.)

[1233] Tschudi Helvet. ii. p. 195. "Cadaver Zwinglii......in quatuor partes secatur, in ignem conjicitur, in cinerem resolvitur." (Myc. de Vit. Zw.)

[1234] Ego nihil certe apud me possum statuere, maxime de Episcopo in armis. (Zuickius Ecolampadio, 8th November 1531, Zurich MS.)

[1235] Dermassen umbgÄben mit Tygenden, dass kein Hoffnung der rettung uberig. (Bull. iv. p. 163).

[1236] Ut igitur mane videram exeuntem, ita sub noctem audio nuntium, pugnatum quidem acriter, tamen infeliciter, et Zwinglium nobis periisse. (Myc. Vit. Zw.)

[1237] Ettlich kamen, hatten nur eine hand. (Libensbeschreibung Plateri, p. 297.)

[1238] Vivit adhunc, et Æternum vivit fortissimus heros. (Leonis JudÆ exhort. ad Chr. Sect. Enchiridio Psalm. Zwinglii prÆmissa.)

[1239] Jungen fasels, young brood. (Bull. Chr. iii. p. 176.)

[1240] Mit einem grossen grusamen geschrey. (Bull. iii. p. 201.)

[1241] BËtz, BËtz, willt dan nicht kretzen! (Bull. iii. p. 215.)

[1242] Quo se perdo deslar i camino para remediar las quiebras de nuestra fÉ y ser Va. Md. Senor de Allemana. (Ferdinand to Charles V. 11th November 1531.)

[1243] Con proposita di rimÓver Lutheriani dalla loro mala opinione, con mezzo di alcuni suoi amici e con denari. (Report of Basadonna, Archbishop of Venice.)

[1244] Ranke, Deutshe Geschichte, iii. p. 867.

[1245] By ihren wahren ungez wyfflten christenlichen glauben. (Tschudi, p. 247.)

[1246] By ihren Glauben. (Tschudi, p. 247.)

[1247] Knuwet mencklich wider und bÄttet. (Bull. iii, p. 253.)

[1248] Und luffend ihnen allen die Angen Über. (Tschudi, p. 245.)

[1249] Es wÜrdent mÄss, altÄr und gÖtren vieder uff gericht. (Bull. iii.)

[1250] Zwinglium nostrum, quem pro manu altera nunc multo tempore habui. (Zurich MS.)

[1251] Ater carbunculus quovis carbunculo in domo Dei splendidiorem perdidit. (J. J. Hottinger, iii. p. 634.)

[1252] De Joannis Œcolampadis obitu, per Simonem Gryneum. (Epp. Œcol. et Zwinglii, libri iv.)

[1253] See his Commentaries on Isaiah (1525), 1st chapter; on Ezekiel (1527); Haggai, Zachariah, Malachi (1527); Daniel (1530); and the commentaries published after his death, with interpretations on Jeremiah, Ezekiel, Hosea, Joel, Amos, Obadiah, Jonah, and the 1st and 2d chapters of Micah.

[1254] De cujus morte dolorem concepi......ita ut eorum casus me pene exanimaverit. (L. Epp. v. p. 112.)

[1255] Ne a quinque pagis aut obtruncarer aut comburerem. (Bull. ad Myc. November 1531.)

[1256] Haller ad Bulling. 1536.

[1257] Ich mus bellen. (Bull. iii. p. 321.)

[1258] Gloriantibus adversariis ruinam, nos in cruce gloriemur. (Ad Œcolamp. 29th November 1531. Zurich MS.)

[1259] Zwingle's Pear Tree having perished, a large rock has been placed over the spot where this illustrious reformer died; and on it are engraved suitable inscriptions, different, however, from those in the text.

[1260] John Calvin of Noyon.

Transcriber's notes:

Variations in spelling, punctuation and hyphenation have been retained except in obvious cases of typographical error.

Page 26 - The transcriber has changed "nullumpue" to "nullumque".





<
                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

Clyx.com


Top of Page
Top of Page