Note (a), p. 289.

Quod necesse est homines simul viventes ab aliquo diligenter regi.

Et siquidem homini conveniret singulariter vivere, sicut multis animalium, nullo alio dirigente indigeret ad finem, sed ipse sibi unusquisque esset rex sub Deo summo rege, in quantum per lumen rationis divinitus datum sibi, in suis actibus seipsum dirigeret. Naturale autem est homini ut sit animal sociale, et politicum, in multitudine vivens, magis etiam quam omnia alia animalia; quod quidem naturalis necessitas declarat. Aliis enim animalibus natura prÆparavit cibum, tegumenta pilorum, defensionem, ut dentes, cornua, ungues, vel saltem velocitatem ad fugam. Homo autem institutus est nullo horum sibi a natura prÆparato, sed loco omnium data est ei ratio, per quam sibi hÆc omnia officio manuum posset prÆparare, ad quÆ omnia prÆparanda unus homo non sufficit. Nam unus homo per se sufficienter vitam transigere non posset. Est igitur homini naturale, quod in societate multorum vivat. Amplius, aliis animalibus insita est naturalis industria ad omnia ea quÆ sunt eis utilia vel nociva, sicut ovis naturaliter extimet lupum inimicum. QuÆdam etiam animalia ex naturali industria cognoscunt aliquas herbas medicinales, et alia eorum vitÆ necessaria. Homo autem horum, quÆ sunt suÆ vitÆ necessaria, naturalem cognitionem habet solum in communi, quasi eo per rationem valente ex universalibus principiis ad cognitionem singulorum, quÆ necessaria sunt humanÆ vitÆ, pervenire. Non est autem possibile, quod unus homo ad omnia hujusmodi per suam rationem pertingat. Est igitur necessarium homini, quod in multitudine vivat, et unus ab alio adjuvetur, et diversi diversis inveniendis per rationem occuparentur, puta, unus in medicina, alius in hoc, alius in alio. Hoc etiam evidentissime declaratur per hoc, quod est proprium hominis locutione uti, per quam unus homo aliis suum conceptum totaliter potest exprimere. Alia quidem animalia exprimunt mutuo passiones suas, in communi, ut canis in latratu iram, et alia animalia passiones suas diversis modis. Magis igitur homo est communicativus alteri, quam quodcumque aliud animal, quod gregale videtur, ut grus, formica, et apis. Hoc ergo considerans Salomon in Ecclesiaste ait: "Melius est esse duos, quam unum. Habent enim emolumentum mutuÆ societatis." Si ergo naturale est homini quod in societate multorum vivat, necesse est in hominibus esse, per quod multitudo regatur. Multis enim existentibus hominibus et uno quoque id quod est sibi congruum providente, multitudo in diversa dispergeretur, nisi etiam esset aliquis de eo quod ad bonum multitudinis pertinet, curam habens, sicut et corpus hominis, et cujuslibet animalis deflueret, nisi esset aliqua vis regitiva communis in corpore, quÆ ad bonum commune omnium membrorum intenderet. Quod considerans Salomon dicit: "Ubi non est gubernator, dissipabitur populus." Hoc autem rationabiliter accidit: non enim idem est quod proprium, et quod commune. Secundum propria quidem differunt, secundum autem commune uniuntur: diversorum autem diversÆ sunt causÆ. Oportet igitur prÆter id quod movet ad proprium bonum uniuscujusque, esse aliquid, quod movet ad bonum commune multorum. Propter quod et in omnibus quÆ in unum ordinantur, aliquid invenitur alterius regitivum. In universitate enim corporum, per primum corpus, scilicet celeste, alia corpora ordine quodam divinÆ providentiÆ reguntur, omniaque corpora, per creaturam rationalem. In uno etiam homine anima regit corpus, atque inter animÆ partes irascibilis et concupiscibilis ratione reguntur. Itemque inter membra corporis unum est principale, quod omnia movet, ut cor, aut caput. Oportet igitur esse in omni multitudine aliquod regitivum. (D. Th., Opusc. de Regimine Principum, l. i. cap. 1.)

Note (b), p. 290.

Ubi considerandum est, quod dominium, vel prÆlatio introducta sunt ex jure humano: distinctio autem fidelium et infidelium est ex jure divino. Jus autem divinum quod est ex gratia, non tollit jus humanum quod est ex naturali ratione; ideo distinctio fidelium et infidelium secundum se considerata, non tollit dominium, et prÆlationem infidelium supra fideles. (2. 2. quest. 10, art. 10.)

Note (c), p. 290.

Respondeo dicendum quod sicut supra dictum est (quest. 10, art. 10), infidelitas secundum se ipsam non repugnat dominio, eo quod dominium introductum est de jure gentium, quod est jus humanum. Distinctio autem fidelium et infidelium est secundum jus divinum, per quod non tollitur jus humanum. (2. 2. quest. 12, art. 2.)

Note (d), p. 290.

Respondeo dicendum quod sicut actiones rerum naturalium procedunt ex potentiis naturalibus: ita etiam operationes humanÆ procedunt ex humana voluntate. Oportuit autem in rebus naturalibus, ut superiora moverent inferiora ad suas actiones per excellentiam naturalis virtutis collatÆ divinitus. Unde et oportet in rebus humanis, quod superiores moveant inferiores per suam voluntatem ex vi auctoritatis divinitus ordinatÆ. Movere autem per rationem et voluntatem est prÆcipere; et ideo sicut ex ipso ordine naturali divinitus instituto inferiora in rebus naturalibus necesse habent subjici motioni superiorum, ita etiam in rebus humanis ex ordine juris naturalis et divini, tenentur inferiores suis superioribus obedire. (2. 2. quest. 105, art. 1.)

Note (e), p. 291.

Obedire autem superiori debitum est secundum divinum ordinem rebus inditum ut ostensum est. (2. 2. quest. 104, art. 2.)

Note (f), p. 291.

Respondeo dicendum quod fides Christi est justitiÆ principium, et causa, secundum illud Rom. iii. "Justitia Dei per fidem Jesu Christi;" et ideo per fidem Christi non tollitur ordo justitiÆ sed magis firmatur. Ordo autem justitiÆ requirit, ut inferiores suis superioribus obediant: aliter enim non posset humanarum rerum status conservari. Et ideo per fidem Christi non excusantur fideles, quin principibus secularibus obedire teneantur. (2. 2. quest. 105, art. 6.)

Note (g), p. 291.

Certum est politicam potestatem a Deo esse a quo non nisi res bonÆ et licitÆ procedunt, et quod probat Aug. in toto fere 4 et 5 libr. de Civit. Dei. Nam sapientia Dei clamat, Proverb. viii.: Per me reges regnant; et infra: Per me principes imperant. Et Daniel ii.: Deus coeli regnum et imperium dedit tibi, &c.; et Daniel iv.: Cum bestiis ferisque erit habitatio tua, et fenum, ut bos comedes, et rore coeli infunderis: septem quoque tempora mutabuntur super te, donec scias quod dominetur Excelsus super regnum hominum, et cuicumque voluerit, det illud. (Bell. de Laicis, l. iii. c. 6.)

Note (h), p. 291.

Sed hic observanda sunt aliqua. Primo politicam potestatem in universum consideratam, non descendendo in particulari ad monarchiam, aristocratiam, vel democratiam immediate esse a solo Deo; nam consequitur necessario naturam hominis, proinde esse ab illo, qui fecit naturam hominis; prÆterea hÆc potestas est de jure naturÆ, non enim pendet ex consensu hominum, nam velint, nolint, debent regi ab aliquo, nisi velint perire humanum genus, quod est contra naturÆ inclinationem. At jus naturÆ est jus divinum, jure igitur divino introducta est gubernatio, et hoc videtur proprie velle Apostolus, cum dicit Rom. xiii: Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. (Ib.)

Note (i), p. 292.

Secundo nota, hanc potestatem immediate esse tanquam in subjecto, in tota multitudine, nam hÆc potestas est de jure divino. At jus divinum nulli homini particulari dedit hanc potestatem, ergo dedit multitudini; prÆterea sublato jure positivo, non est major ratio cur ex multis Æqualibus unus potius, quam alius dominetur: igitur potestas totius est multitudinis. Denique humana societas debet esse perfecta respublica, ergo debet habere potestatem se ipsam conservandi, et proinde puniendi perturbatores pacis, &c. (Ib.)

Note (k), p. 293.

Tertio nota, hanc potestatem transferri a multitudine in unum vel plures eodem jure naturÆ: nam Respub. non potest per seipsam exercere hanc potestatem, ergo tenetur eam transferre in aliquem unum vel aliquos paucos; et hoc modo potestas principum in genere considerata, est etiam de jure naturÆ, et divino; nec posset genus humanum, etiamsi totum simul conveniret, contrarium statuere, nimirum, ut nulli essent principes vel rectores. (Ib.)

Note (l), p. 293.

Quarto nota, in particulari singulas species regiminis esse de jure gentium, non de jure naturÆ; nam pendet a consensu multitudinis, constituere super se regem vel consules, vel alios magistratus, ut patet: et si causa legitima adsit, potest multitudo mutare regnum in aristocratiam, aut democratiam, et e contrario ut RomÆ factum legimus.

Quinto nota, ex dictis sequi, hanc potestatem in particulari esse quidem a Deo, sed mediante consilio, et electione humana, ut alia omnia, quÆ ad jus gentium pertinent, jus enim gentium est quasi conclusio deducta ex jure naturÆ per humanum discursum. Ex quo colliguntur duÆ differentiÆ inter potestatem politicam, et ecclesiasticam: una ex parte subjecti, nam politica est in multitudine, ecclesiastica in uno homine tanquam in subjecto immediate; altera ex parte efficientis, quod politica universe considerata est de jure divino, in particulari considerata est de jure gentium; ecclesiastica omnibus modis est de jure divino, et immediate a Deo. (Ib.)

Note (m), p. 294.

In hac re communis sententia videtur esse, hanc potestatem dari immediate a Deo ut auctore naturÆ, ita ut homines quasi disponant materiam et efficiant subjectum capax hujus potestatis; Deus autem quasi tribuat formam dando hanc potestatem. Cita a Cajet. Covar. Victor. y Soto. (De Leg. l. iii. c. 3.)

Note (n), p. 294.

Secundo sequitur ex edictis, potestatem civilem, quoties in uno homine, vel principe reperitur, legitimo, ac ordinario jure, a populo, et communitate manasse, vel proxime vel remote, nec posse aliter haberi, ut justa sit. (Ibid. cap. 4.)

Note (o), p. 294.

Defensio Fidei CatholicÆ et ApostolicÆ adversus AnglicanÆ sectÆ errores, cum responsione ad apologiam pro juramento fidelitatis et prÆfationem monitoriam serenissimi Jacobi AngliÆ Regis, Authore P. D. Francisco Suario Gratanensi, e Societate Jesu, SacrÆ TheologiÆ in celebri Conimbricensi Academia Primario Professore, ad serenissimos totius Christiani orbis Catholicos Reges ac Principes.

Lib. 3. De Primatu Summi Pontificis, cap. 2. Utrum Principatus politicus sit immediate a Deo, seu ex divina institutione.

..... In qua rex serenissimus non solum novo, et singulari modo opinatur, sed etiam acriter invehitur in Cardinalem Bellarminum, eo quod asseruerit, non regibus authoritatem a Deo immediate, perinde ac pontificibus esse concessam. Asserit ergo ipse, regem non a populo, sed immediate a Deo suam potestatem habere; suam vero sententiam quibusdam argumentis, et exemplis suadere conatur, quorum efficaciam in sequenti capite expendemus.

Sed quamquam controversia hÆc ad fidei dogmata directe non pertineat (nihil enim ex divina Scriptura, aut Patrum traditione in illa definitum ostendi potest), nihilominus diligenter tractanda, et explicanda est. Tum quia potest esse occasio errandi in aliis dogmatibus; tum etiam quia prÆdicta regis sententia, prout ab ipso asseritur et intenditur, nova et singularis est, et ad exaggerandam temporalem potestatem, et spiritualem extenuandam videtur inventa. Tum denique quia sententiam illustrissimi Bellarmini antiquam, receptam, veram, ac necessariam esse censemus.

Note (p), p. 295.

R. P. Hermanni Busembaum Societatis Jesu Theologia Moralis, nunc pluribus partibus aucta a R. P. D. Alphonso de Ligorio Rectore majore congregationis SS. Redemptoris; adjuncta in calce operis, prÆter indicem rerum, et verborum locupletissimum, perutili instructione ad praxim confessariorium Latine reddita.

Lib. 1, Tract. 2. De legibus, cap. 1. De natura, et obligatione legis. Dub. 2.

104. Certum est dari in hominibus potestatem ferendi leges; sed potestas hÆc quoad leges civiles a natura nemini competit, nisi communitati hominum, et ab hac transfertur in unum, vel in plures, a quibus communitas regatur.

Note (q), p. 295.

Theologia Christiana Dogmatico-Moralis Auctore P. F. Daniele Concina ordinis PrÆdicatorum. Editio novissima, tomus sextus, de Jure nat. et gent., &c. RomÆ, 1768.

Lib. 1. De Jure natur. et gent., &c. Dissertatio 4, De leg. hum. C. 2.

SummÆ potestatis originem a Deo communiter arcessunt scriptores omnes. Idque declaravit Salomon, Prov. viii. "Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt." Et profecto quemadmodum inferiores principes a summa majestate, ita summa majestas terrena a supremo Rege, Dominoque dominantium pendeat necesse est. Illud in disputationem vocant tum theologi, tum jurisconsulti, sit ne a Deo proxime, an tantum remote hÆc potestas summa? Immediate a Deo haberi contendunt plures, quod ab hominibus neque conjunctim, neque sigillatim acceptis haberi possit. Omnes enim patres familias Æquales sunt, solaque oeconomica in propias familias potestate fruuntur. Ergo civilem politicamque potestatem, qua ipsi carent, conferre aliis nequeunt. Tum si potestas summa a communitate, tanquam a superiore, uni, aut pluribus collata esset, revocari ad nutum ejusdem communitatis posset; cum superior pro arbitrio retractare communicatam potestatem valeat; quod in magnum societatis detrimentum recideret.

Contra disputant alii, et quidem probabilius ac verius, advertentes omnem quidem potestatem a Deo esse; sed addunt, non transferri in particulares homines immediate, sed mediante societatis civilis consensu. Quod hÆc potestas sit immediate, non in aliquo singulari, sed in tota hominum collectione, docet conceptis verbis S. Thomas 1. 2. qu. 90. art. 3 ad 2. et qu. 97. art. 3 ad 3 quem sequuntur Dominicus Soto, lib. 1. qu. 1. art. 3. Ledesma 2. Part. qu. 18. art. 3. Covarruvias in pract. cap. 1. Ratio evidens est: quia omnes homines nascuntur liberi, respectu civilis imperii; ergo nemo in alterum civili potestate potitur. Neque ergo in singulis, neque in aliquo determinato potestas hÆc reperitur. Consequitur ergo in tota hominum collectione eamdem extare. QuÆ potestas non confertur a Deo per aliquam actionem peculiarem a creatione distinctam; sed est veluti proprietas ipsam rectam rationem consequens, quatenus recta ratio prÆscribit ut homines in unum moraliter congregati, expresso aut tacito concensu modum dirigendÆ, conservandÆ, propugnandÆque societatis prÆscribant.

Note (r), p. 296.

Hinc infertur, potestatem residentem in principe, rege, vel in pluribus, aut optimatibus, aut plebeiis, ab ipsa communitate aut proxime, aut remote proficisci. Nam potestas hÆc a Deo immediate non est. Id enim nobis constare peculiari revelatione deberet; quemadmodum scimus, Saulem et Davidem electos a Deo fuisse. Ab ipsa ergo communitate dimanet oportet.

Falsam itaque reputamus opinionem illam quÆ asserit, potestatem hanc immediate et proxime a Deo conferri regi, principi, et cuique supremÆ potestati, excluso ReipublicÆ tacito, aut expresso consensu. Quamquam lis hÆc verborum potius quam rei est. Nam potestas hÆc a Deo auctore naturÆ est, quatenus disposuit, et ordinavit ut ipsa Respublica pro societatis conservatione, et defensione, uni, aut pluribus supremam regiminis potestatem conferret. Immo facta designatione imperantis, aut imperantium, potestas hÆc a Deo manare dicitur, quatenus jure naturali, et divino tenetur, societas ipsa parere imperanti. Quoniam reipsa Deus ordinavit ut per unum, aut per plures hominum societas regatur. Et hac via omnia conciliantur placita: et oracula Scripturarum vero in sensu exponuntur. Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Et iterum: Non est potestas nisi a Deo: ad Rom. viii. Et Petrus Epist. 1, cap. ii. Subjecti igitur estote omni humanÆ creaturÆ propter Deum: sive Regi, &c. Item Joan. xix. Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper. QuÆ, alia testimonia evincunt, omnia a Deo, supremo rerum omnium moderatore, disponi, et ordinari. At non propterea humana consilia, et operationes excluduntur; ut sapienter interpretantur S. Augustinus tract. 6, in Joan. et lib. 22. cont. Faustum, cap. 47, et S. Joannes Chrysostomus Hom. 23, in Epist. ad Rom.

Note (s), p. 296.

Quinam possint ferre leges? Dico 1. Potestas legislativa competit communitati vel illi, qui curam communitatis gerit. (Ibid. art. 3. 0.)

Prob. 1. Ex Isidoro L. 5. Etymol. C. 10 et refertur C. Lex, Dist. 4. ubi dicit: Lex est constitutio populi, secundum quam majores natu simul cum plebibus aliquid sanxerunt. (Ibid. in art. 1. 0.)

Prob. 1. Ratione. (Ibid. 0.) Illius est condere legem, cujus est prospicere bono communi; quia, ut dictum est, leges feruntur propter bonum commune: atqui est communis, vel illius, cui curam communitatis habet, prospicere bono communi: sicut enim bonum particulare est finis proportionatus agenti particulari, ita bonum commune est finis proportionatus communitati, vel ejus vices gerenti; ergo. Confirmatur: (Ibid. ad 2.) lex habet vim imperandi et coercendi; atqui nemo privatus habet vim imperandi multitudini et eam coercendi, sed sola ipsa multitudo, vel ejus Rector: Ergo. (Tract. de Legi. Art. 4.)

Note (t), p. 296.

Dices: Superioris est imperare et coercere; atqui communitas non est sibi superior: Ergo R. D. Min. Communitas, sub eodem respectu considerata, non est sibi superior, C. Sub diverso respectu, N. Potest itaque communitas considerari collective, per modum unius corporis moralis, et sic considerata est superior sibi consideratÆ distributive in singulis membris. Item potest considerari vel ut gerit vices Dei, a quo omnis potestas legislativa descendit, juxta illud Proverb. Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt; vel ut est gubernabilis in ordine ad bonum commune: primo modo considerata est superior et legislativa; secundo modo considerata est inferior et legis susceptiva.

Note (u), p. 297.

Quod ut clarius percipiatur, observandum est hominem inter animalia nasci maxime destitutum pluribus tum corporis cum animÆ necessariis, pro quibus indiget aliorum consortio et adjutorio, consequenter eum ipsapte natura nasci animal sociale: societas autem quam natura, naturalisve ratio dictat ipsi necessariam, diu subsistere non potest, nisi aliqua publica potestate gubernetur; juxta illud Proverb. Ubi non est gubernator, populus corruet. Ex quo sequitur, quod Deus, qui dedit talem naturam, simul ei dederit potestatem gubernativam et legislativam, qui enim dat formam, dat etiam ea, quÆ hÆc forma necessario exigit. Verum, quia hÆc potestas gubernativa et legislativa non potest exerceri a tota multitudine; difficile namque foret, omnes et singulos simul convenire toties quoties providendum est de necessariis bono communi, et de legibus ferendis; ideo solet multitudo transferre suum jus seu potestatem gubernativam, vel in aliquos de populo ex omni conditione, et dicitur Democratia; vel in paucos optimates, et dicitur Aristocratia; vel in unum tantum, sive pro se solo, sive pro successoribus jure hÆreditario, et dicitur Monarchia. Ex quo sequitur, omnem potestatem esse a Deo, ut dicit Apost. Rom. xiii. immediate quidem et jure naturÆ in communitate, mediate autem tantum et jure humano in Regibus et aliis Rectoribus: nisi Deus ipse immediate aliquibus hanc potestatem conferat, ut contulit Moysi in populum Israel, et Christus SS. Pontifici in totam Ecclesiam.

Hanc potestatem legislativam in Christianos, maxime justos, non agnoscunt, Lutherani et CalvinistÆ, secuti in hoc Valdenses, Wicleffum, et Joan. Hus damnatos in Conc. Constant. sess. 6. can. 15. Et quamvis Joannes Hus eam agnosceret in principibus bonis, eam tamen denegabat malis, pariter ideo damnatus in eodem Concil. sess. 8.

Note (x), p. 297.

Compendium Salmatic. authore R. P. F. R. Antonio a S. Joseph olim Lectore, priore ac examinatore Synodali in suo collegio Burgensi, nunc procuratore generali in Romana Curia pro Carmelitarum Discalceatorum Hispanica Congregatione. RomÆ, 1779. Superiorum permissu. Tractatus 3, De Legibus, cap. 2. De potestate ferendi leges.

Punctum 1. De potestate legislativa civili.

Inq. 1. An detur in hominibus potestas condendi leges civiles? R. Affirm. constat ex illo Prov. viii. Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt. Idem patet ex Apost. ad Rom. xiii. et tanquam de fide est definitum in Conc. Const. sess. 8, et ultima. Prob. ration. quia ad conservationem boni communis requiritur publica potestas, qua communitas gubernetur: nam ubi non est gubernator, corruet populus, sed nequid gubernator communitatem nisi mediis legibus gubernare: ergo certum est dari in hominibus potestatem condendi leges, quibus populus possit gubernari. Ita D. Th. lib. i. de regim. princip. c. 1 et 2.

Inq. 2. An potestas legislativa civilis conveniat principi immediate a Deo? R. omnes asserunt dictam potestatem habere principes a Deo. Verius tamen dicitur, non immediate sed mediante populi consensu illam eos a Deo recipere. Nam omnes homines sunt in natura Æquales, nec unus est superior, nec alius inferior ex natura, nulli enim dedit natura supra alterum potestatem, sed hÆc a Deo data est hominum communitati, quÆ judicans rectius fore gubernandum per unam vel per plures personas determinatas, suam transtulit potestatem in unam, vel plures, a quibus regeretur, ut ait D. Th. 1. 2. q. 90. a. 3. ad. 2.

Ex hoc naturali principio oritur discrimen regiminis civilis. Nam si Respublica transtulit omnem suam potestatem in unum solum, appellatur Regimen Monarchicum; si illam contulit Optimatibus populi, nuncupatur Regimen Aristocraticum; si vero populus, aut Respublica sibi retineat talem potestatem, dicitur Regimen Democraticum. Habent igitur Principes regendi potestatem a Deo, quia supposita electione a Republica facta, Deus illam potestatem, quÆ in communitate erat, Principi confert. Unde ipse nomine Dei regit, et gubernat, et qui illi resistit, Dei ordinationi resistit, ut dicit Apost. loco supra laudato.

[Pg 492]
[Pg 493a]